19 april 2024
De toekomst is beige
In een vorig essay, 'Het gevaar van stadsgetto's', toonde ik mij verheugd omdat Gentenaars met een migratieachtergrond almaar meer de weg vinden naar het stadscentrum. Er wordt zoetjesaan meer kleur gegeven aan onze straten. We kunnen niet genoeg beklemtonen hoe belangrijk het is dat mensen met een verschillende achtergrond in contact met elkaar komen. Conflicten zullen allicht blijven bestaan, maar ze zullen minder vlug escaleren tot explosieve situaties.
Bart Brandsma, een Nederlandse filosoof, schreef Polarisatie, een boek van amper 124 bladzijden, waarin hij ingaat tegen het algemeen verspreide idee dat mensen met een verschillende achtergrond in dialoog moeten gaan. In zijn projecten kwam hij namelijk tot de vaststelling dat in dit soort context debatteren juist polariserend werkt en vaak het vuur aan de lont steekt. Omdat mensen in dergelijke discoursen zich precies gaan toespitsen op de bron van hun wrevel: de onderlinge verschilpunten. Ook de Israëlische auteur Amos Oz deelde die mening: verwachten dat je iemand van opinie kan doen veranderen is typisch voor een fanaticus. Het hoogste waarop je mag rekenen is wederzijds begrip, zegt filosoof Ruben Mersch. In discussie gaan, mondt steevast uit in een wij-zijverhaal.
Daarom organiseer je in 'moeilijke' wijken veel beter een voetbalwedstrijd, waarin ploegen samengesteld worden met mensen van verschillende origine. Dát verbindt, het vormen van een equipe, zij aan zij deel uitmaken van eenzelfde team, vechten voor één en hetzelfde doel. Zo scoor je een goal!
Het sluit aan bij wat Sibo Rugwiza Kanobana, docent sociolinguïstiek aan de UGent, recent in de pers liet optekenen. In de klas van zijn zoon spreekt zowat iedereen thuis een andere taal en is de helft moslim. Maar deze achtergronden spelen geen enkele rol bij het vormen van groepjes; zich verenigen doen kinderen rond Pokémon en voetbal.
Eenzelfde verhaal horen we bij Maurice Crul in Amsterdam, die ervoor pleit activiteiten te creëren die een divers publiek aantrekken, niet vanuit de bedoeling mensen bij elkaar te brengen, al is dat er wel het gevolg van. 'Wij hebben nog steeds een buurtvoetbalvereniging, en zelfs de buren die hun kinderen naar witte scholen verder weg laten gaan, sturen hun kinderen wel naar daar op voetbal.'
Deze basisfilosofie zit ook achter het initiatief dat Frederik Sioen in Gent ontplooide en dat tegenwoordig overal ter wereld een begrip is in stations en luchthavens. Hij zette de stad vol met piano's waarop iedereen die dat wilde mocht tokkelen. Er verzamelden zich mensen rond de instrumenten om te luisteren naar de muziek, maar vooral: ze begonnen onderling te praten, de ene tegen de andere, deze wildvreemden, die in normale omstandigheden geen woord met elkaar zouden wisselen. En opvallend troepen in een 'moeilijke' wijk als de Brugse Poort Romajongeren samen rond de piano. 'Plots ziet de rest van de buurt het talent van die zogenaamde hangjongeren', zegt Sioen.
Natuurlijk is het beangstigend dat in Europa een beduidend groot aantal moslims een intolerante versie van de islam aanhangt, maar tegelijk moet het ons geruststellen dat we dit gecompenseerd zien door de talrijke gelovigen die een liberale en gematigde vorm van de islam volgen en niet de behoefte voelen anderen met een bekeringsdrift te moeten bestoken. De perceptie die populisten ons voorspiegelen blijkt trouwens niet te stroken met de recente studie die de UGent gezamenlijk uitvoerde met de VUB en de KU Leuven. Dit Jeugdonderzoeksplatform (kortweg JOP) kwam tot de bevinding hoezeer de zaken kunnen veranderen binnen de tijdspanne van één enkele generatie. Waar migranten van buiten de Europese Unie oorspronkelijk voor 85% een geloof belijden, blijkt dat bij hun kleinkinderen nog slechts voor 49% het geval te zijn. De vrijzinnigen zijn er dus in de meerderheid, en zelfs in sterkere mate dan bij de Vlamingen van Belgische herkomst; bij hen blijkt ditzelfde cijfer 55% te bedragen! Het zijn alleen nog vreemde vogels als Kristien Hemmerechts, Benno Barnard of Christophe Vekeman die tegenwoordig het ware licht hebben gezien nu ze de zucht van de eeuwigheid meer en meer voelen naderen.
Eerlijk gezegd keek ik zelf op van deze cijfers! We beseffen het nog niet helemaal, maar alle Belgen zijn dus bezig naar elkaar toe te groeien. Televisiejournaliste Greet De Keyser bekijkt deze evolutie zeer positief: 'Het is mijn hoop, dat we ons midden in de transitie naar een nieuwe maatschappij bevinden'. En haar collega Björn Soenens, vult aan: 'Nog een beetje geduld en we kunnen op deze periode terugkijken als een laatste stuiptrekking van de oude tijden'. Want in de States zijn jonge mensen steeds hoger opgeleid en vallen er almaar meer interraciale huwelijken te noteren. En het is dus deze zelfde trend die bezig is mij op te vallen in Gent, zij het vooralsnog mondjesmaat.
In het boek Gezinnen na migratie analyseren de onderzoekers van het kenniscentrum Gezinswetenschappen de cijfers van het Belgisch statistiekbureau Statbel. Dit toont aan dat twintig jaar geleden beide partners in een gezin voor 80% een Belgische achtergrond hadden. Tegenwoordig geldt dat nog slechts voor 65,5%.
Zoals te verwachten bestaan er uiteraard regionale verschillen. De evolutie loopt het hardst in Brussel, waar amper één gezin op vijf te vinden is waarvan de beide partners een stamboom kunnen voorleggen die teruggaat tot aan de oorspronkelijke bewoners van de Belgische grond hier. Vlaanderen volgt, zij het op afstand: begin deze eeuw was deze vaststelling nog het geval voor negen op de tien gezinnen, tegenwoordig niet eens meer voor drie op de vier.
Dit alles sluit aan bij het toekomstbeeld dat Eric Kaufman, docent politieke wetenschappen, ons in 2010 voorspelde in zijn Shall the religious inherit the earth? Daarin zet hij uiteen hoe godsdienst de vruchtbaarheidscijfers beïnvloedt: des te geloviger iemand is, des te groter zijn neiging tot voortplanting. En 'des te geloviger' moet hier dus begrepen worden in de engere betekenis van 'hoe meer iemand de islam aanhangt'.
In 2018 schreef de auteur hierop een vervolg, Whiteshift. De negatieve groeicijfers bij de 'autochtone' Europese bevolking staan in tegenstelling tot diegene die we vaststellen bij mensen met een migratieachtergrond en zullen leiden tot een gestage en onomkeerbare verandering in de demografische samenstelling van het Avondland. En hij verstaat twee zaken onder 'Whiteshift'. Enerzijds ziet hij het percentage oorspronkelijke bewoners in de westerse bevolkingscijfers afnemen – en dit zowel door immigratie als door het feit dat de groep blanken almaar ouder wordt – maar anderzijds noteert hij ook een verandering 'van binnenuit', omdat de witte populatie zich steeds meer zal gaan vermengen met de andere etnieën, wat uiteindelijk resulteert in wat hij een 'beige' meerderheid noemt. En hij wijst erop hoe zo'n evolutie van samensmelten al eerder plaatsvond: 'Niemand maakt er in Nederland nog een punt van dat de moeder van Geert Wilders een Indische is. Dat zie je niet meer.'
De termijn die Kaufmann in zijn demografische studies vooropstelt is een honderdtal jaar. Dan zouden in zijn ogen alle problemen van dit slag opgelost moeten zijn. Sta me toe hier toch enige twijfel bij uit te spreken, want deelden wij in 1969 niet eenzelfde optimisme? In de nasleep van de mei-revolte en de flowerpowerbeweging kende de Britse groep Blue Mink toen een grote hit:
What we need is a great big melting pot (…)
And keep it stirring for a hundred years or more
And turn out coffee coloured people by the score.
Well it really doesn't matter what religion you choose
We should all get together in a lovin' machine
And keep it stirring for a hundred years or more
And turn out coffee coloured people by the score.
Well it really doesn't matter what religion you choose
We should all get together in a lovin' machine
'A hundred years or more' … Sinds deze woorden uit onze transistorradio's weerklonken, is er inmiddels al een halve eeuw verstreken en de moeilijkheden zijn er niet minder op geworden. Ik verwijs naar Bart De Wever, die op 22 januari 2018 in een VRT-programma zei dat hij in een stad huisde waar de gemeenschappen naast elkaar wonen, zonder met elkaar te trouwen of naar elkaars feestjes te gaan. Hij schuwde daarbij zelfs het woord 'apartheid' niet.
In het boek van Lisbeth Imbo uit 2021, Botsen de beschavingen, gaat hij dieper in op het belang van gemengde huwelijken en het samen kinderen krijgen. 'Dan verdwijnt het wij-zijdebat. Zo is het met migratiegolven altijd gegaan in de geschiedenis. Er zijn er zoveel geweest. Sommigen kwamen met de wapens in de hand. Het was nooit een lineair proces en het vergde generaties. Maar uiteindelijk eindigde het in bed. En dus letterlijk in een nieuwe synthese, in een eigen DNA.'
Ik denk in dit verband al evenzeer aan wat er in de Verenigde Staten is gebeurd: in welke mate hebben de Europese kolonisten zich daar vermengd met de native Americans? Ik vrees dus dat het allemaal iets minder eenvoudig gaat verlopen dan Kaufmann het in zijn boek doet uitschijnen, en dit ondanks het feit dat op 6 mei 2019 een 'beige' Archie werd geboren uit het huwelijk van prins Harry met hertogin Meghan, in wier aderen Afro-Amerikaans bloed vloeit …
Even terloops: het nummer van Blue Mink haalde de Amerikaanse radiostations niet. Voor deze boodschap waren de Verenigde Staten toen nog niet rijp. Vandaag de dag zou het nummer trouwens ook bij ons op geen airplay meer moeten rekenen. Sommige zinsneden vinden we tegenwoordig not done meer, al heeft woke zich ondertussen minder op taal toegespitst, maar gelukkig meer op essentiëlere zaken die er echt toe doen. Want ondanks alle goede bedoelingen van het muzieknummer zouden zinnen als 'Curly Latin kinkies' en 'mixed with yellow Chinkies' niet langer door de beugel kunnen.
We groeien naar elkaar. Langzaam. Dat publiceert op het internet ook Visie, het online nieuwsplatform van ACV, CM en beweging.net. 'Vlamingen staan positiever tegenover mensen met een andere herkomst of religie dan vijf jaar geleden. Meer dan driekwart van de mensen met Marokkaanse, Turkse, Congolese en Afghaanse herkomst voelt zich ook thuis in België. Dat blijkt uit de bevraging van de Vlaamse regering over "Samenleven in diversiteit".'
Een ander punt dat mij belangrijk lijkt om een switch te realiseren in de manier waarop mensen met een verschillende achtergrond naar elkaar kijken, is het sterker accentueren van positieve verhalen. Laten we successtory's meer belichten van wie het in onze maatschappij wél heeft gemaakt onder de mensen met een migratieachtergrond. Want het is beslist niet allemaal kommer en kwel. Alleen jammer dat goed nieuws niet attractief of spectaculair genoeg is om tv of krant te halen. En gezichten hebben we nodig, gezichten van personen die we kunnen bewonderen en waarderen en die ons vertrouwd maken met wat we in eerste instantie als 'vreemd en onbemind' aanvoelen. Constructieve ervaringen laten namelijk langdurig hun sporen na, zoals te lezen staat in Michael Vlerick zijn recente boek, Waarom we niet gelukkiger zijn. En we moeten deze mensen die geslaagd zijn ook in de media en dergelijke terugvinden, omdat dit leidt tot herkenbaarheid en tot een mate van familiariteit … tot het verlenen van een zekere aaibaarheidsfactor. Rolmodellen!
En dat is juist het belang van iemand als Fatma Taşpinar, Aster Nzeyimana, Élodie Ouédraogo, Nafi Thiam, Romelu Lukaku … om er lukraak maar enkelen te noemen. En sta me toe meteen ook terug te schakelen naar mezelf, naar de moeilijke jaren van mijn coming-out. Had ik mutatis mutandis als homoseksueel in de jaren zestig maar net zozeer zulke voorbeelden gekend om me aan te spiegelen, voorbeelden van wie ik had mogen aflezen dat het ook met mensen van mijn geaardheid positief kon uitdraaien!
_Referenties
- Bart Brandsma: Polarisatie
- Het Jeugdonderzoeksplatform (kortweg JOP)
- Dirk Geldof, Kaat Van Acker, Gianni Loosveldt en Kathleen Emmery: Gezinnen na migratie
- Bart De Wever op de VRT
- Lisbeth Imbo:Botsen de beschavingen?
- Visie (online nieuwsplatform van ACV, CM en beweging.net)
- Rudy Van Giel: Het gevaar van stadsgetto's