25 oktober 2024
Roadtrip naar Auschwitz - Zijn we niks vergeten?
Evelien Rutten studeerde journalistiek in Hasselt. Zij schrijft voor verschillende magazines en dagbladen. De grootouders van de auteur hadden een erg bewogen leven.
Grootvader Stanislaw Nowak was bakker in Poznan, een stadje in het westen van Polen. Na de capitulatie van Polen sloot hij zich in 1940 aan bij het verzet. Reeds in 1941 werd hij verraden en opgepakt wegens het smokkelen van wapens tussen zijn broden. Hij was toen 31 jaar en reeds weduwnaar. Zijn eerste echtgenote was overleden aan tbc.
Ook de echtgenoot van grootmoeder Petronela Parol was toegetreden tot het verzet. Zij woonden in het gehucht Garczyn Maly, ten oosten van Warschau. Hij werd eveneens verraden en op 1 september 1941 viel de Gestapo bij het gezin binnen. Haar man werd standrechtelijk geëxecuteerd en zij werd opgepakt met achterlating van haar twee zoontjes Renyek en Tolek, respectievelijk acht en vier jaar oud, en de zes maanden oude baby Marysia.
De kinderen werden opgevangen in het gezin van haar schoonbroer. Zij zal haar zonen pas na 17 jaar terugzien. Van haar dochtertje zal zij niets meer vernemen.
Dat haar eerste echtgenoot alsook haar latere man, Stanislaw, verzetsstrijders waren hoeft geen verwondering te wekken. In Polen was het verzet goed georganiseerd met een geschat aantal van 250.000 actieve partizanen.
Stanislaw werd eerst twee jaar opgesloten in diverse Poolse gevangenissen waarna hij op 15 december 1942 gedeporteerd werd naar het concentratiekamp Mauthausen. Hij werd er op 5 mei 1945 bevrijd.
Ook grootmoeder Petronela werd eerst vastgehouden in verschillende gevangenissen waarna zij op 5 oktober 1943 in het concentratiekamp Auschwitz terecht kwam. Als één der weinigen kon zij dit kamp verlaten en na een kort verblijf in Ravensbrück werd zij op 1 augustus 1944 opgesloten in Buchenwald waar zij op 12 april 1945 bevrijd werd. In totaal was zij 1320 dagen een gevangene van de Nazi’s.
Na de bevrijding kunnen de Polen niet meer terug naar hun vaderland, dat door Rusland bezet bleef. Stalin beschouwde hen als verraders. De mannen die terug keerden werden doorgaans onmiddellijk vermoord of in het beste geval gedeporteerd naar Siberië. Ook de vrouwen werden naar Siberië gezonden na de traditionele verkrachting.
Stanislaw en Petronela leerden elkaar kennen in een kamp voor “displaced persons” in Wildflecken (Noord-Beieren). Zij huwden er in 1947 en ook de moeder van de auteur werd daar geboren. Na de Tweede Wereldoorlog had België een groot tekort aan mijnwerkers. Grootvader kon er aan de slag in de mijn van Waterschei en het gezin vestigde zich in Genk.
Na het plotse overlijden van haar moeder in 2002 realiseerde de auteur zich dat vele vragen onbeantwoord bleven. Had zij wel genoeg gevraagd? Was zij niks vergeten? Samen met haar 13-jarige dochter en twee tantes, zusters van haar moeder, begaf de auteur zich een tweede maal naar Polen op zoek naar haar “roots”.
In het relaas van deze trip beperkt de auteur zich niet tot een eenvoudig reisverslag. Het is meer dan een verhaal over het bezoek aan diverse gevangenissen en concentratiekampen. Talrijke boeken werden reeds gepubliceerd over het lot van de gevangenen in de Tweede Wereldoorlog. Het boek van Evelien Rutten is niet de zoveelste in de rij.
Zij besteedt immers bijzonder veel aandacht aan het leven van gevangenen na hun bevrijding. Hoe verwerkten zij hun helse beproevingen en de verschrikkelijke feiten waarvan zij getuige waren? Gingen zij nieuwe relaties aan en hoe gingen zij om met het verlies van hun kinderen en andere dichte familieleden? Konden zij de demonen van het verleden weerstaan? Leden zij aan PTSS en wat deden zij eraan? Zochten zij professionele hulp of reageerden zij zich af op hun omgeving? Zijn de trauma’s erfelijk en in welke mate kunnen zij doorwerken naar het nageslacht?
Bij haar research laat de auteur zich bijstaan door historici, journalisten, psychologen en artsen wat in hoge mate bijdraagt tot de kwaliteit van haar werk.
De auteur en haar tantes verkeerden lang in de onzekerheid over het lot van baby Marysia. Is het kind wel gestorven bij de arrestatie van haar moeder zoals steeds aangenomen werd? In 2014 ondernamen zij een nieuwe zoektocht en slaagden erin ook deze kwestie op te helderen. Aan de lezer dit te ontdekken.
Het boek is vlot geschreven en uitstekend gedocumenteerd met tal van oude documenten en foto’s. Een verdienstelijk werk.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
