3 december 2024
Een hogere liefde. Brieven aan een Duitse vriend.
Beatrice de Graaf, hoogleraar geschiedenis, schrijft op de cover: “Wie mens wil blijven in een wrede wereld doet er goed aan dit boekje op zak te houden”. Haar raad is, puur technisch gezien, gemakkelijk op te volgen, het gemakkelijk in de hand liggend boekje bevat slechts 76 pagina’s en heeft een harde kaft. Maar het is de inhoud - die het streven naar rechtvaardigheid vooropstelt - die de uitgave waardevol maakt.
De vier door Camus geschreven brieven tussen juli 1943 en juli 1944 aan een denkbeeldige Duitser roepen op om mens en bijgevolg menselijk te blijven. Ze worden voorafgegaan door een mooi en raak essay van Bas Heijne waarin hij een aantal vragen probeert te beantwoorden. Vanwaar de opleving in belangstelling voor de Franse schrijver Albert Camus (1913-1960)? Hoe zit het met Camus als intellectueel geweten? Kan het humanisme van Camus en zijn vaste overtuiging dat we onze menselijkheid nooit ondergeschikt moeten maken aan ideologische abstracties ons helpen in een wereld waar het opnieuw al te gemakkelijk is geworden om mensen te ontmenselijken? Is de Camus die zich tegen elke vorm van politiek extremisme keerde in deze tijden nog relevant?
Heijnes boeiende bijdrage is niet onbelangrijk. Hij geeft terloops aan dat hij de brieven zelf een aantal keer herlas en er telkens meer inzichten uit sprokkelde. Heijne legt de link met onze tijd, met de actualiteit. De beste en meest wijze passage is de zin waarin de essayist aangeeft dat als het over rechtvaardigheid gaat, we élk mens moeten erkennen. “Slachtoffers laten zich niet tegen elkaar wegstrepen, tot welk kamp ze ook behoren. Dat is morele noodzaak en dat is ‘waar het humanisme van Camus over gaat.”
De imaginaire Duitse vriend verwijt Camus “dat hij niet van zijn land houdt”. De ‘hogere liefde’ uit de titel betekent dat de auteur en filosoof wel degelijk van zijn land houdt, maar dat zijn liefde ervoor een kritische liefde is - hij ziet ook wat er fout gaat. Niet dus zoals de manier waarop radicaal-rechtse patriotten van hun land houden, geen eng nationalisme wat gekenmerkt wordt door haat en frustratie.
De laatste brief maakt het meest indruk. Als lezer word je heel gemakkelijk gekatapulteerd naar de huidige tijd, voel je wat slachtoffers in zich nu voltrekkende conflicten ondergaan. Andere tijden, zelfde onrechtvaardigheid. “Onrechtvaardigheid, er was niets op de wereld wat het hart van Camus meer verafschuwde”.
Bas Heijne heeft gelijk, het herlezen van de brieven geeft nieuwe inzichten. Ook Beatrice de Graaf heeft gelijk, wie mens wil blijven in een wrede wereld doet er goed aan dit boekje op zak te houden. Wie ervoor openstaat om het zelfs maar één keer te lezen, zal reeds ‘het Camuseffect’ ervaren.
Sophia De Wolf
Meer van Sophia De Wolf
Sophia De Wolf
