9 juni 2025
Oceaan - Onze laatste wildernis
De wereldberoemde David Attenborough zegt op de kaft: “Als je eenmaal de oceaan écht hebt ontdekt, zul je nooit meer hetzelfde naar de aarde kijken”. Dit boek en binnenkort ook de documentaire dragen bij tot die ontdekking, vooral omdat weinigen van ons de kans krijgen om zelf de oceanen in te duiken.
Het boek liet me om de andere bladzijde grote ogen van verbazing trekken. De twee auteurs nemen ons mee door de laatste ontdekkingen van wat zich in de oceanen afspeelt, of het nu gaat om het leven van de soepschildpad, de blauwe vinvis, koraalriffen, kelpbossen of plankton. Ze maken overduidelijk dat alles wat leeft in de oceanen elkaar nodig heeft en dat wij, mensen, een goed functionerende oceaan heel hard nodig hebben.
Ik ben een fan van de natuurdocumentaires waarin David Attenborough met bedachtzame stem in goed verstaanbaar Engels commentaar geeft. Dikwijls maakt hij er een punt van om in beeld te komen naast het dier waarover hij spreekt. Het is dus logisch dat veel hoofdstukken worden ingeleid met een ervaring van hem. Hij tekent ze met D.A. Dan neemt een plejade aan wetenschappers en medewerkers het over, in eindredactie van Butfield, die ook het nawoord in februari 2025 schreef.
De hoofdgedachte is dat er de afgelopen eeuw veel ontdekt is, maar dat we nog veel te ontdekken hebben. Helaas voor het leven in het water en op het land, leven we in het antropoceen en de auteurs kunnen niet anders dan wijzen op de hebzucht van de mens, die gepaard gaat met vernielzucht. Gelukkig zijn er hoopgevende voorbeelden: wat een ramp had kunnen worden, is voornamelijk door de inzet van sommige mensen ten goede gekeerd.
Het is een leesboek en beslist geen kijkboek. Het aantal kleurrijke afbeeldingen is beperkt. Het lezen is een plezier, omdat de auteurs begrepen hebben dat mensen leven van verhalen: het is 1941 en voor een konvooi zwaar bepantserde grijze schepen in de Stille Oceaan duikt plots een blauwe vinvis op. Het dier is acht jaar oud en komt zogezegd terug tevoorschijn in 2024 in Californië op 100 meter afstand van een bootje vol toeristen. Via deze verpersoonlijkte vis komen we veel te weten over blauwe vinvissen, o.a. dat ze 90 jaar kunnen worden en dat de Tweede Wereldoorlog een periode van rust was voor de oceanen en een succes voor waarneming via sonar.
Na een inleidend hoofdstuk, gaat het in Deel Twee over de oceaanwereld in al zijn aspecten. Het wordt snel duidelijk dat de naam "Aarde" verkeerd gekozen is. "Water" zou veel beter passen. Ik heb er de wereldbol bij gepakt om nog beter te kunnen volgen. Acht gebieden worden besproken: koraalriffen, diepte, open oceaan, kelpbossen, het Noordpoolgebied, mangroven, oceanische eilanden, onderzeese bergen en de Zuidelijke Oceaan.
Omdat er overal nieuwe zaken ontdekt zijn, maar evengoed overal nog vraagtekens rijzen, worden vele ideeën herhaald. De klimaatverandering duikt in elk hoofdstuk op en de oproep om als verstandigste dier op aarde er iets aan te doen nu het nog kan, klinkt veelvuldig. Beseffen we dat we voor ons voortbestaan afhangen van het feit dat het fytoplankton enorme hoeveelheden koolstofdioxide aan de atmosfeer onttrekt, wat de klimaatverandering helpt vertragen? Wie wist dat het bijna uitroeien van bepaalde vissoorten, de hele wisselwerking tussen al dat leven onder water brutaal verstoorde? Dat de mens de walvissoorten bijna had uitgemoord, dat wisten we, maar de impact daarvan op het hele maritieme leven was nog niet doorgedrongen. Gelukkig werd er in 1982 een moratorium op de commerciële walvisvangst bereikt.
In elk hoofdstuk is iets dat hoop geeft. Als de inheemse Hawaïaanse bevolking hun atol in het midden van de Stille Oceaan niet had beschermd, dan was de Hawaïaanse soepschildpad in de jaren zeventig uitgestorven met onafzienbare gevolgen voor al het zeeleven ter plaatse. Dankzij de politieke inmenging van een aantal Amerikaanse presidenten, maar vooral dankzij de inzet van een zekere Aulani Wilhelm, bloeit het leven in en rond de atol weer op en zelfs sneller dan verwacht.
De wetenschap heeft ook ontdekt dat er behalve de warme golfstroom, nog veel andere stromingen bestaan, horizontaal én verticaal. We lezen hoeveel zeeleven daarvan afhangt. De onderzeese bergen en dalen zijn dieper dan ooit voor mogelijk werd gehouden: tot 10.920 meter! De keizerbaars verzamelt zich in scholen op diepten van 180 tot 1800 meter. Veel leven bloeit zonder zonlicht en het is voor wetenschappers overduidelijk dat er nog veel te ontdekken valt.
Het is te hopen dat dit boek de mentaliteit van de mensen verandert als ze beseffen hoe belangrijk de oceanen zijn. Het feit dat plastic overal ter wereld in de magen van vissen en zoogdieren wordt aangetroffen, dat ronddrijvende kapotte visnetten voor dood en verderf zorgen, dat vissen met verzwaarde sleepnetten (boomkorvisserij) enorme verwoestingen aanricht, dat de ontlasting van walvissen een belangrijk onderdeel is in het tot stand komen van het voedsel van zeedieren, dat een dode walvis voedsel is voor een grote massa dieren, dat het een ramp zou zijn als de diepzee zou ontgonnen worden om dure aardmetalen boven te halen, enzovoort...
Gerda Sterk
Gerda Sterk
Sir David Frederick Attenborough is een van de meest invloedrijke en bewonderde sterren van de Britse televisie. Zijn carrière omspant meer dan zeventig jaar.
Colin Butfield is medeoprichter van Open Planet Studios, de productiemaatschappij achter veel baanbrekende natuurdocumentaires.
De documentaire "Ocean with David Attenborough" is op Disney, National Geographic, te zien vanaf 8 juni 2025.
Meer van Gerda Sterk
Colin Butfield is medeoprichter van Open Planet Studios, de productiemaatschappij achter veel baanbrekende natuurdocumentaires.
De documentaire "Ocean with David Attenborough" is op Disney, National Geographic, te zien vanaf 8 juni 2025.
