Als iemand die zich doorgaans aan de geldende normen weet te houden, in (zwaar) beschonken toestand iets racistisch lalt, is dat dan een masker dat afvalt? Ontbloot hij dan zijn echte overtuiging en staat hij te kijk als schijnheilige? De Grieken met En oino álétheia en de Romeinen met In vino veritas wisten al hoe het zat met de gegiste sappen, wie ben ik dan om dat tegen te spreken. Dichter bij huis kennen we volkswijsheden zoals: een kind en een zatlap spreken altijd de waarheid.

Niet dat ik het nageteld heb, maar ik heb sterk de indruk dat een ruime meerderheid ervan uitgaat dat je enerzijds een, puur interne, overtuiging hebt en anderzijds een soort façade waarmee je 'onder de mensen komt’. Als die twee niet corresponderen ben je dus per definitie hypocriet. Het vraagt dan een zekere discipline en alertheid als je ontmaskering wil vermijden, want je moet onthouden wanneer je iets wel of juist niet kunt zeggen. Alcohol verstoort dat controlemechanisme met de bekende gevolgen. In dat verband wordt er vaak naar de vernistheorie verwezen, als zou onze houding naar buiten toe slechts een laagje vernis zijn dat de kwalijke, maar wel echte mening moet verhullen. Naar buiten voeren we een toneelstukje op en binnen houdt het échte ik zich schuil.

Is dat zo, klopt dat? Laten we het eens aan de breinwetenschappers vragen. Humane en breinwetenschappers kunnen een aardig potje ruzie maken over zo goed als alles, maar een van de weinige dingen waarover bijna unanieme consensus bestaat, is het feit dat er zich van alle breinwerking een zeer groot gedeelte buiten het zicht van het bewustzijn afspeelt. Hoe groot dat gedeelte is, daar kan je over debatteren, maar klein is het alleszins niet. En daar zijn goede redenen voor. Mocht dat niet zo zijn dan was (over)leven zondermeer niet mogelijk. Vraag maar eens aan een ervaren pianist, een toptennisser of een trapezewerker of ze bewust nadenken over hun bewegingen tijdens de actie. Ook als u geen trapezewerker bent, maar een nadenkende geestesarbeider, wordt uw analyse en dus uiteindelijk uw conclusie en opiniestuk gekleurd door breinmechanismes die zich onder de radar van het bewustzijn afspelen. Het verschil in kwaliteit van die analyse zit 'm in de feitenkennis maar niet alleen daarin. Uw capaciteit om op dieper abstractieniveau verschillende perspectieven te hanteren en verbanden te leggen bepalen mee de uitslag samen met de interactie met de omstaanders en de omstandigheden. Een coalitie van invloeden en invalshoeken, een soort intern microparlement 'kiest’, op basis van 1001 associaties, verbanden en analogieën, een gekleurde eindconclusie. En dat resultaat noemen we de mening. Die neurowetenschappelijke manier van duiding is best herkenbaar door een korte blik naar binnen. Geconfronteerd met een situatie die ambigu is – en dat zijn ze bijna allemaal – ontstaat er behoorlijk wat commotie in dat hoofd van u. U bent het niet altijd eens met uzelf, soms bent u zelfs kwaad op uzelf. Ik ben wel eens kwaad op degene die, hoewel ik uitdrukkelijk geweigerd heb, een derde glas wijn inschenkt terwijl ik alleen thuis ben. Maar wie is dan wie? Wie is de echte? Dat geldt alleen voor mensen die proberen om genuanceerd te denken. Als u met grote stelligheid de waarheid kent, hebt u daar weinig last van.

Ik beweer uitdrukkelijk niet dat een overtuiging iets is dat zomaar randomsgewijs uit het brein gedwarreld komt, maar dat je niet altijd een heldere kijk hebt op alle componenten die tot die mening leiden. U kunt bijvoorbeeld in een en hetzelfde hoofd zeer kritische vragen stellen en zelfs afkeer voelen bij pakweg religieuze overtuigingen en tegelijkertijd goed weten dat niet elke religieus geïnspireerde medemens een kwalijk sujet is. Het gaat er mij niet om wie van beiden 'gelijk’ heeft, maar dat zowel het ene als het andere standpunt samen deel uitmaakt van wat u 'ik’ noemt en dat geen van beiden de échte 'ik’ is.

Zeker, wij zijn in staat om bewust een masker op te zetten, te huichelen en ronduit te liegen. Maar het is ook een van die bizarre eigenschappen van ons brein dat wij met één stel hersenen tegelijkertijd, oprecht overtuigd kunnen zijn van P én van niet-P. Bovengenoemd intern parlement beslist dan, al of niet vertroebeld door de, nochtans zeer materiële, molecule C2H5OH, wat er aan het bewustzijn wordt aangeboden of wat er naar buiten komt. De immanente ambiguïteit van de menselijke conditie zit complexer in mekaar dan een beetje zattepraat.

En de ex-voorzitter? Daar ging het toch helemaal niet over.