Kwintessens
Geschreven door Nele Strynckx
  • 1958 keer bekeken
  • minuten leestijd
  • Reacties

21 augustus 2023 I want to believe (deel 3)
Deel 2 van dit essay liet zien dat iedereen vatbaar is voor ingroupfavoritisme en de 'myside bias'. Een meta-overtuiging als 'wees bereid je opvattingen aan te passen als daar overtuigend bewijs voor is', zou een flinke stap in de goede richting kunnen zijn. Wetenschap kan ons daarbij helpen, maar ook daar is kritische reflectie noodzakelijk.
_Bias in de wetenschap
Het op het eerste gezicht eenvoudige antwoord op wat een goede reden is, is wetenschappelijk bewijs. Maar dan moet het onderzoek dat tot dat bewijs kwam, wel correct gevoerd worden. Ook daar kan de myside bias roet in het eten strooien. Eerder bleek al dat dit vooroordeel, meer dan de andere types, voorkwam bij mensen met een hoge intelligentie, hoge scholing en meer dan gemiddelde maatschappelijke betrokkenheid. Net dat zijn kenmerken die typisch zijn voor academici, en het laatste kenmerk vooral bij humane wetenschappers, die vaker links-progressief georiënteerd zijn. Zij doen het onderzoek waarop de overheid zich beroept om beleid te voeren. De afwijking richting eigen opvattingen begint al bij de keuze van onderwerpen die men zal onderzoeken. De myside bias beïnvloedt soms welke resultaten weerhouden en gepubliceerd worden. Resultaten die de hypothese van de onderzoekers niet bevestigen, worden minder vaak in wetenschappelijke tijdschriften opgenomen. Dit staat bekend als de publicatiebias. Ook het meetinstrument kan een effect hebben op de resultaten. In de Verenigde Staten blijken enquêtes om de racistische attitude van respondenten te meten een ingebouwde correlatie te bevatten tussen vooroordelen en conservatieve standpunten. Wie bijvoorbeeld akkoord ging met de stelling dat hard werken voor de meeste mensen voordelen oplevert (hoger diploma, beter inkomen), kreeg een hogere score voor 'symbolisch racisme'. Ten slotte kan ook vertekening voorkomen bij de interpretatie van data.
Gelukkig heeft de wetenschappelijke methode een ingebouwde veiligheid om fouten in onderzoek te onderscheppen: de peerreview, of collegiale toetsing. Daarbij gaan experten die niet betrokken waren bij het onderzoek na of het correct is gevoerd. Als die experten natuurlijk dezelfde myside bias hebben, zullen ze de fouten wellicht ook niet opmerken.
_Vermijd lijden
Niet iedereen gelooft dat elke botsing van overtuigingen via de wetenschap kan worden beslecht. Misschien is onderzoek niet mogelijk omdat de kennis daarvoor nog ontbreekt, omdat het materieel of financieel onmogelijk uit te voeren is of omdat het onderwerp er zich niet toe leent. (Welke god is machtiger? De christelijke of de islamitische?) Hoe komen we er dan uit? Kunnen we een onderscheid maken tussen goede en slechte opvattingen? Hangt dit niet al af van de overtuiging die je reeds hebt?
Neurowetenschapper en filosoof Sam Harris (en met hem vele anderen), meent dat je moet kijken of de gevolgen van een opvatting of actie bijdragen aan het welzijn van mensen en of je geen lijden veroorzaakt. Soms kunnen meerdere opvattingen even goed bijdragen aan het welzijn van mensen. Zo is er niet maar één opvoedingsstijl of gezinssamenstelling die goed is voor de kinderen, maar er kunnen ook meerdere slechte manieren zijn om je kinderen groot te brengen. Zo kunnen zowel progressieve als conservatieve politici een goede oplossing hebben voor een bepaald maatschappelijk probleem. Zolang ze bijdragen aan welzijn en geen (extra) lijden veroorzaken, kunnen die oplossingen te verdedigen zijn. Ingroupfavoritisme hoeft dus niet in alle gevallen bestreden te worden. Er zijn veel voorbeelden waarbij men het welzijn van de eigen groepsleden bevordert, zonder nadeel te berokkenen aan niet-leden. Wie zijn eigen verdrietige kind troost, doet daarmee de kinderen van anderen niet tekort en wie afval opruimt in zijn eigen wijk, vergroot daarmee niet de hoeveelheid zwerfvuil in Mumbai.
_Ideeën kapen ons brein
Het is uiteraard niet evident om mensen aan te sporen minder identitair-ideologisch te denken. We zijn emotioneel sterk gehecht aan onze overtuigingen en dus zelden bereid er afstand van te doen of te erkennen dat we er ons (gedeeltelijk) in vergist hebben. Een visie die zou kunnen helpen, is die van de memetica. Naar analogie met de genetica uit de biologie, zijn memen dragers van culturele informatie (bijvoorbeeld een idee). Om te 'overleven' en zich verder te verspreiden, moeten ze zich kunnen nestelen in een gastheer, het brein van mensen. Die kunnen dat idee aan anderen doorgeven. Dat geldt zowel voor goede als voor slechte ideeën. Haatspraak en fake news verspreiden zich zelfs meer en sneller dan feiten. Als we ervan uitgaan dat ideeën ons gebruiken om zichzelf te repliceren, zijn we misschien sneller bereid ons ervan te distantiëren als ze verkeerd of schadelijk blijken te zijn.
_Is mogelijk buitenaards leven de redding van de mensheid?
Bewijs van buitenaards leven zou een van de spectaculairste ontdekkingen ooit zijn. Het is dus van groot belang om te weten of de Amerikaanse overheid inderdaad brokstukken van UFO's en lichamen van niet-menselijke ruimtewezens in haar bezit heeft. De meest betrouwbare manier om de bewijsstukken te beoordelen, is de wetenschappelijke methode. Wat het resultaat van het onderzoek ook is, zowel believers als non-believers zullen zich erbij neer moeten leggen. Als mensen in deze zaak op de rationele methode vertrouwen, dan zullen ze dat misschien ook doen op andere domeinen. Zo wordt de meta-overtuiging om je aan te passen aan wat het bewijs aantoont misschien een vanzelfsprekendheid voor de meerderheid van de mensen.
Als onderzoek bevestigt dat intelligente en bewuste aliens bestaan, kan onze aangeboren neiging tot ingroupfavoritisme de mensheid misschien verenigen. We moeten immers voorbereid zijn op bezoek. Als ze ons gunstig gezind zijn, ontvangen we hen zoals we vrienden thuis ontvangen: we ruimen op, zorgen dat alles mooi en proper is, leggen ruzies bij, zorgen dat er voor iedereen voldoende eten en drinken is en dat de gesprekken boeiend en geanimeerd zijn.
We zullen dus moeten zorgen dat ons afvalprobleem opgelost wordt, de zeeën en rivieren proper zijn, oorlogen beëindigd worden, iedereen degelijke huisvesting heeft en wat voedsel op overschot. Als iedereen een kwaliteitsvolle opleiding krijgt en een interessante job en hobby heeft, vergroot dat de kans op een entertainend gesprek.
Mochten ze komen met minder vreedzame bedoelingen, dan zullen we moeten samenwerken om al het goede dat we hebben verwezenlijkt te beschermen.
Dus, 'I want to believe': in de bereidheid om overtuigingen aan te passen wanneer daar goede, redelijke argumenten voor zijn en in de mogelijkheid van de mensheid om samen te werken ter bevordering van het welzijn van iedereen. Al hoeven aliens voor mij niet per se te bestaan, je weet maar nooit dat er een intergalactische strijd van komt … Een skeptisch onderzoek naar de X-Files, tot daar aan toe, maar voor Star Wars pas ik liever.
_Literatuur
  • Samson, D; R. (2023). Our tribal future. How to channel our foundational human instincts into a force for good. New York: St. Martin's Press.
  • Stanovich, K. E.  (2023). Myside bias in individuals and institutions. In H. Samaržija & Q. Cassam (Eds.), The Epistemology of Democracy (pp. 170-194). New York: Routledge.
Lees hier deel 1 van dit essay en hier deel 2.
Kwintessens
Nele Strynckx is leerkracht gedragswetenschappen, cultuurwetenschappen, filosofie en onderzoekscompetenties in het GO! atheneum Ieper.
_Nele Strynckx -
Meer van Nele Strynckx

_Recent nieuws

Bekijk alle nieuwe berichten

_Populair nieuws

Bekijk meer populair nieuws