8 mei 2025
Taal en Trump. Een problematisch relatie (deel 3)
In het vorige deel van dit essay argumenteerde ik dat de taal onder de regering van Trump kenmerken vertoont die wijzen op pogingen om de vrijheid te beperken via directe ingrepen in woordgebruik. Verder hanteert Trump talige strategieën die gericht zijn op het ontmenselijken van bevolkingsgroepen, terwijl zijn interacties autocratische trekken hebben. In dit laatste deel bespreek ik nog een aantal andere eigenschappen van het taalgebruik van Trump en zijn entourage.
_De ontkenning van wetenschap en het bestaan van waarheid
Een van de kenmerken van Newspeak is het volgende:
' (…) all words grouping themselves round the concepts of objectivity and rationalism were contained in the single word oldthink.' (Nineteen Eighty-Four)
De ontkenning van het bestaan van waarheid en feiten ligt op het pad naar autoritarisme, zoals Michiko Kakutani betoogt in haar schitterende boek The Death of Truth (2018). Het postmodernistische argument dat alle waarheden slechts partieel zijn en een kwestie van perspectief leidde tot het gerelateerde argument dat er verschillende legitieme manieren zijn om gebeurtenissen te interpreteren. Dat argument creëerde enerzijds een egalitair discours waarin verschillende stemmen gehoord worden. Anderzijds kan het worden misbruikt voor autocratische doeleinden (Kakutani 2018: 73). De auteur verwijst in het volgende citaat naar Orwells essay 'Looking back on the Spanish war' (1943):
'Nazi theory indeed specifically denies that such a thing as "the truth" exists. There is, for instance, no such thing as "Science". There is only "German Science", "Jewish Science", etc.. When truth is so fragmented, so relative, Orwell noted, a path is opened for some "Leader, or some ruling clique" to dictate what is to be believed.' (Kakutani 2018: 55)
Trumps aanvallen op de wetenschap, evenals zijn eigen versies van historische feiten, zijn legio. Ook trollen gebruiken relativistische argumenten:
' (…) to insist that their promotion of alternative facts is simply adding a voice to the conversation, that there are no more objective truths anymore ─ only different perceptions and different story lines.' (Kakutani 2018: 160)
' (…) to insist that their promotion of alternative facts is simply adding a voice to the conversation, that there are no more objective truths anymore ─ only different perceptions and different story lines.' (Kakutani 2018: 160)
De ontkenning van het bestaan van objectieve feiten, verifieerbaarheid en logische argumentatie is gelieerd aan het Orwelliaanse concept van doublethink. Dit is het vermogen om te geloven in twee tegengestelde waarheden tegelijkertijd. Hoewel Snyder in zijn boek On Freedom (2024) de term doublethink niet gebruikt, is het duidelijk dat dit een verworven 'vaardigheid' is in het Trump-tijdperk. Snyder schrijft het volgende:
'In the aftermath of the failure of Trump's coup attempt, some Americans held three contradictory propositions to be true: (1) the Capitol was not really stormed; (2) the Capitol was stormed by right-wing allies of Trump to keep him in power, and this was good; (3) the Capitol was stormed by left-wing agitators who wanted to harm Trump's reputation, and this was bad.' (Snyder 2024: 180)
Dit soort dubbeldunk is het gevolg van de chaos die door de president wordt gecreëerd. Versies worden voortdurend veranderd en het grootste probleem is niet dat de president liegt en dat de verschillende versies elkaar tegenspreken, maar dat dit zelfs niet als een probleem wordt gezien: vermits er geen objectieve feiten bestaan zijn ze allemaal waar of is er geen enkel waar. Chaos is het ultieme doel van autoritarisme. Kakutani (2018: 140) citeert Hannah Arendt over de propaganda in nazi-Duitsland en in Rusland:
'In an ever-changing, incomprehensible world the masses had reached the point where they would, at the same time, believe everything and nothing, think that everything was possible and that nothing was true.' (Uit The Origins of Totalitarianism)
_Constante propaganda
In de dystopische maatschappij die Orwell beschrijft komt er via de alomtegenwoordige teleschermen onophoudelijk propaganda binnen waaraan men niet kan ontsnappen. Dit verhindert het zelfstandig denken. Herhaling is uiteraard een middel tot indoctrinatie. Daarenboven verzekert het verbod op literatuur (behalve die die door de staat wordt geproduceerd) dat mensen slecht één bron horen en kritische bevraging wordt bemoeilijkt. In zijn boek On Tyranny. Twenty Lessons from the Twentieth Century (2017) pleit Timothy Snyder ervoor zoveel mogelijk te lezen als middel om zichzelf te beschermen tegen tirannie:
'What to read? Any good novel enlivens our ability to think about ambiguous situations and judge the intentions of others.' (Snyder 2017: 62)
In Trumps maatschappij zijn boeken niet verboden, maar sommige boeken worden wel degelijk als verdacht en gevaarlijk beschouwd en er worden steeds meer pogingen gedaan om via dreiging met financiële sancties boeken te bannen uit bibliotheken en curricula. Het is ook een publiek geheim dat de president niets leest.
Trump gebruikt voor zijn stroom aan informatie het kanaal X, naast zijn speeches op bijeenkomsten van aanhangers. Hij zorgt ervoor constant in het nieuws te komen, waar hij zijn boodschappen onafgebroken de wereld in stuurt. Slogans zoals 'Stop the steal' worden eindeloos herhaald zodat ze door velen als waarheid worden gepercipieerd. Ze worden dan overgenomen en klakkeloos maar vol overtuiging herhaald door zijn volgers. Die zijn zo overtuigd dat ze immuun zijn voor redenering en bewijzen van het tegendeel. Ook dit is beschreven in Orwells roman.
_De spreekstijl van de president
De spreekstijl van Trump wijkt op alle punten af van wat verwacht wordt van de taal van de president van de VS. McIntosh (2020) analyseert de belangrijkste kenmerken van zijn stijl en gaat na waarom sommigen die stijl verafschuwen en anderen zich erdoor aangesproken voelen. Vormelijke kenmerken kunnen maar in zeer beperkte mate los worden gezien van inhoud, omdat er geen inhoud is die onafhankelijk is van de manier waarop hij wordt verwoord. Op het lexicale niveau stellen we Trumps beperkte woordenschat vast met een klein aantal intensifiërende woorden waaruit hij herhaaldelijk put. Op het grammaticale niveau wordt zijn stijl gekenmerkt door eenvoudige structuren, herhalingen, afgebroken zinnen, nevenschikkingen die typisch zijn voor spontane spreektaal eerder dan gepland script, grammaticale fouten. Zijn tweets ten slotte staan bol van de spellingsfouten. Zijn woordenschat is behalve extreem informeel vaak grof, vulgair en beledigend. Terwijl dit alles sommigen afstoot, wordt zijn misprijzen voor politiek correcte en gepolijste taal door anderen gezien als teken van zijn authenticiteit. Zijn misogynie en de clowneske imitaties van zijn vijanden van het moment worden weggewuifd als scherts, grappige en gewaagde banter, een genre dat de mannelijke solidariteit bevestigt wanneer vrouwen niet aanwezig zijn (zie Cameron 2020).
Deze stijl verschilt grondig van de Ingsoc-(wat staat voor English Socialism, het politieke systeem van Oceanië)speeches, de officiële propaganda van het regime, waarmee de bevolking dagelijks wordt geconfronteerd. Er is een reden voor dat verschil. Orwell had met zijn beschrijving van de autoritaire staat Rusland voor ogen, terwijl de VS nog altijd een democratie is en de president moet overtuigen door middel van woorden. Hij kan alsnog niet om het feit heen dat andere kandidaten de helft van de bevolking aanspreken en zijn meerderheid zeer nipt en zijn macht dus wankel is. Een groot deel van zijn aanhangers zijn afkerig van intellectuele elites en moeilijke woorden, die ze zien als typerend voor de traditionele politici. Doelstellingen worden nagestreefd via spreekstijlen die als meest efficiënt worden gezien in een bepaalde context.
_Besluit
Orwell zag dat taal cruciaal is in de uitbouw van een politiek systeem. Wanneer autoritarisme het doel is, worden de talige strategieën zorgvuldig gekozen. Het is dan ook niet echt verrassend dat de parallellen tussen het Trumpiaanse discours en de taalpolitiek van de Ingsoc-partij zo duidelijk blijken te zijn. Doelstellingen bepalen immers de al dan niet bewuste linguïstische keuzes van sprekers.
Toch is er een immens verschil tussen de dystopie van Orwell en wat we meemaken onder Trump. In Oceanië is er geen uitweg, terwijl er in de VS, na de verslagenheid, steeds meer tekenen zijn van protest. Individueel protest, zoals dat van het hoofdpersonage Winston Smith in Nineteen Eighty-Four, kan makkelijk worden onderdrukt of minstens genegeerd, maar in de VS wijzen massademonstraties en protestacties met borden waarop 'Make Orwell fiction again' te lezen staat, op een toenemend besef dat het nodig is op te staan tegen de dreigende tirannie. Ik wil dan ook eindigen met de mooie slotparagraaf van Snyders boek:
'"The time is out of joint. O cursed spite,/ That ever I was born to set it right!" Thus Hamlet. Yet he concludes: "Nay, come, let’s go together".' (Snyder 2017: 126)
_Aanbevolen lectuur
- Cameron; D. 2020. 'Banter, male bonding and the language of Donald Trump'. In: McIntosh, J. en Mendoza-Denton, N. (red.), pp. 158-167.
- Dekeyser, M. 1984. Krijgen Orwell en Huxley gelijk? Lannoo: Tielt.
- Hodges, A. 2020. 'Plausible deniability'. In: McIntosh, J. en Mendoza-Denton, N. (red.), pp. 137-147.
- Kakutani, M. 2018. The Death of Truth. William Collins: London.
- McIntosh, J. 2020. 'Introduction: The Trump era as a linguistic emergency'. In: McIntosh, J. en Mendoza-Denton, N. (red.), pp. 1-43.
- McIntosh, J., Mendoza-Denton, N. (red.) 2020. Language in the Trump era. Scandals and Emergencies. Cambridge University Press: Cambridge.
- Snyder, T. 2017. On Tyranny. Twenty Lessons from the Twentieth Century. The Bodley Head: London.
- Snyder, T. 2024. On Freedom. Crown: New York.