21 november 2025
Over de rechtstoestand van Joodse en Arabische Israëli's
Met de recente gebeurtenissen in de regio komt misschien weer een heel klein beetje meer zicht op een vredig Midden-Oosten en komt de idee van een Palestijnse staat met een forse scheut verbeelding en goede wil weer wat meer op de voorgrond. Bovendien gaan er ook weer stemmen op voor een Joods-Palestijnse of Palestijns-Joodse eenheidsstaat [1]/. De idee is ongetwijfeld mede ingegeven door de wanhoop een leefbare Palestijnse staat te kunnen maken van de totaal verbrokkelde Westelijke Jordaanoever met bovenop een totaal ontwricht Gaza.
In zekere zin kan Israël (binnen haar grenzen van 1948) als een voorafspiegeling van dergelijke staat gezien worden. Helaas is het niet zo dat, in tegenstelling tot wat her en der beweerd wordt, alle Israëli's dezelfde rechten hebben. Palestijnen met Israëlisch staatsburgerschap hebben formeel wel dezelfde burgerrechten als Joodse burgers, maar er zijn wettelijke en administratieve verschillen in toepassing. De gevolgen van deze significante rechtsongelijkheden tussen Palestijnse Israëli's (PI) en Joodse Israëli's (JI) zijn belangrijk. Hierna volgt een overzicht van de belangrijkste verschillen in de rechtstoestand van Joden en Palestijnen binnen Israël [2]/. De rechtstoestand in de bezette gebieden is totaal verschillend en is hier niet het onderwerp.
_Nationaliteit
Met de ‘Law of Return’ (Wet op de Terugkeer) van 1950 staat de Israëlische nationaliteit open voor alle Joden wereldwijd zonder beperkingen. Voor niet-Joden is het verwerven van de nationaliteit een lang en moeizaam proces. Voor Palestijnen buiten Israël, met name uit de bezette gebieden is het bijna onmogelijk. Dat laatste om de terugkeer van de tijdens de Nakba uitgedrevenen (systematisch benoemd als ‘gevlucht’ of ‘afwezig’) en hun nakomelingen tegen te houden.
De ‘Citizenship and Entry into Israel Law 5763’ (2003) is fundamenteel asymmetrisch. Zo moeten niet-Joden hun oorspronkelijke nationaliteit verwerpen alvorens Israëli te kunnen worden – een voorwaarde die expliciet niet voor Joodse inwijkelingen geldt. Joden kunnen dus meerdere paspoorten aanhouden [3]/. Alle anderen kunnen enkel een Israëlisch paspoort bezitten wat reizen naar een aantal (vooral Arabische) landen problematisch kan maken. Palestijnen buiten Israël verwerven niet automatisch de Israëlische nationaliteit bij huwelijk met een PI. Vermits er diepe familiale en sociale banden zijn tussen PIs en andere Palestijnen, niet in het minste nakomelingen van tijdens de Nakba uitgedrevenen, is dat een ernstige belemmering van de PI huwelijksrechten.
De ‘Basic Law: Israel as the Nation-State of the Jewish People’ (Basiswet: Israël als de Natiestaat van het Joodse volk) van 2018 benoemt Israël expliciet als Joodse staat. Tegelijkertijd marginaliseert de wet de PIs verder op meerdere gebieden. Arabisch is niet langer erkend als een officiële taal. Omdat de wet duidelijk het Joods karakter van Israël boven een liberale democratie stelt kan (en wordt) hij gebruikt om Palestijnen te discrimineren, bijvoorbeeld bij vestiging in de bezette gebieden. PIs lopen het risico tegen allerhande bureaucratische problemen en veiligheidsvoorschriften te stoten indien ze dat willen en hervestiging in Israël zelf wordt bemoeilijkt. Het is hen trouwens de facto onmogelijk gemaakt in de zogenaamde C-zone die volledig onder Israëlisch bestuur is. Joden kunnen er zich wel ongeveer ongehinderd vestigen, vaak illegaal bovendien, zelfs naar Israëlische wetgeving. De wet vermeldt niets over gelijkheid of rechten van minderheden, wat de indruk van tweederangs burgerschap onder niet-Joodse burgers versterkt.
En dan zijn er de kleine regels en procedures die het leven van PIs moeilijker maken. Uit zijn rijke ervaringendoos meldt Omar Dweik ‘Als Palestijn in Israël is het niet vanzelfsprekend dat je je burgerrechten behoudt. Je moet voortdurend tegen de administratieve kolossus van de Israëlische staat vechten om je status van inwoner van Jeruzalem te behouden. ( ...) Israëli's hoeven niet aan te tonen waarom ze het recht moeten behouden om in eigen land en stad te mogen blijven wonen’ [4]/. De toegang tot de bezette gebieden is ook helemaal anders geregeld voor PIs en JIs, waarin de opdeling in zones A, B en C een dominante rol speelt samen met de vele wegen die nagenoeg exclusief aan PIs zijn voorbehouden.
De ‘Citizenship and Entry into Israel Law 5763’ (2003) is fundamenteel asymmetrisch. Zo moeten niet-Joden hun oorspronkelijke nationaliteit verwerpen alvorens Israëli te kunnen worden – een voorwaarde die expliciet niet voor Joodse inwijkelingen geldt. Joden kunnen dus meerdere paspoorten aanhouden [3]/. Alle anderen kunnen enkel een Israëlisch paspoort bezitten wat reizen naar een aantal (vooral Arabische) landen problematisch kan maken. Palestijnen buiten Israël verwerven niet automatisch de Israëlische nationaliteit bij huwelijk met een PI. Vermits er diepe familiale en sociale banden zijn tussen PIs en andere Palestijnen, niet in het minste nakomelingen van tijdens de Nakba uitgedrevenen, is dat een ernstige belemmering van de PI huwelijksrechten.
De ‘Basic Law: Israel as the Nation-State of the Jewish People’ (Basiswet: Israël als de Natiestaat van het Joodse volk) van 2018 benoemt Israël expliciet als Joodse staat. Tegelijkertijd marginaliseert de wet de PIs verder op meerdere gebieden. Arabisch is niet langer erkend als een officiële taal. Omdat de wet duidelijk het Joods karakter van Israël boven een liberale democratie stelt kan (en wordt) hij gebruikt om Palestijnen te discrimineren, bijvoorbeeld bij vestiging in de bezette gebieden. PIs lopen het risico tegen allerhande bureaucratische problemen en veiligheidsvoorschriften te stoten indien ze dat willen en hervestiging in Israël zelf wordt bemoeilijkt. Het is hen trouwens de facto onmogelijk gemaakt in de zogenaamde C-zone die volledig onder Israëlisch bestuur is. Joden kunnen er zich wel ongeveer ongehinderd vestigen, vaak illegaal bovendien, zelfs naar Israëlische wetgeving. De wet vermeldt niets over gelijkheid of rechten van minderheden, wat de indruk van tweederangs burgerschap onder niet-Joodse burgers versterkt.
En dan zijn er de kleine regels en procedures die het leven van PIs moeilijker maken. Uit zijn rijke ervaringendoos meldt Omar Dweik ‘Als Palestijn in Israël is het niet vanzelfsprekend dat je je burgerrechten behoudt. Je moet voortdurend tegen de administratieve kolossus van de Israëlische staat vechten om je status van inwoner van Jeruzalem te behouden. ( ...) Israëli's hoeven niet aan te tonen waarom ze het recht moeten behouden om in eigen land en stad te mogen blijven wonen’ [4]/. De toegang tot de bezette gebieden is ook helemaal anders geregeld voor PIs en JIs, waarin de opdeling in zones A, B en C een dominante rol speelt samen met de vele wegen die nagenoeg exclusief aan PIs zijn voorbehouden.
_Eigendomsrechten
Een zeer hoog percentage van het land in Israël is in handen van de staat. Dit is vooral het gevolg van de toepassing van de ‘Absentee Property Law’ van 1950 die alle land en woningen van ‘gevluchte’ Palestijnen, in de breedst mogelijke zin geïnterpreteerd, aan de staat toewijst. Het beheer is toevertrouwd aan de ‘Israel Land Authority’. Deze ILA weigert land te verkopen aan PIs. Dit optreden veroorzaakt alsmaar groeiende woningschaarste en beknot de economische ontwikkeling van de PIs. Wettelijk zou dat evenwel geen discriminatie zijn omdat ILA als autonoom orgaan zogenaamd vrijheid van handelen heeft.
_Burgerrechten en politieke rechten
Inwoners met Arabische achtergrond worden als niet-Joodse burgers geregistreerd – er wordt geen aparte categorie Palestijnen aangehouden. In bestuurlijke zaken en in het dagelijks gebruik in de media en onder de Joodse bevolking worden enkel Arabier, Arabische Israëli of Israëlische Arabier gebruikt [5]/. De Arabische bevolking, die in grote meerderheid van Palestijnse origine is, verkiest zelf de benaming Palestijn. Die benoeming wordt door Israël enkel gebruikt voor de niet-Joodse inwoners in de bezette gebieden. In de politiek is het narratief steeds meer dat Palestijnen ‘in feite’ Jordaniërs zijn en dus maar daarheen moeten verkassen.
De relatief hoge kiesdrempel, a fortiori voor partijen die haast exclusief uit een kleine minderheid stemmen kunnen halen, samen met de politieke versnippering onder Arabische kiezers zorgen ervoor dat het aantal Palestijnse volksvertegenwoordigers maar half zo groot is als zou worden verwacht volgens hun aandeel in de kiesgerechtigde bevolking van Israël [6]/.
Bovendien worden Arabische partijen vaak door de Kiescommissie uitgesloten van verkiezingen op grond van wetgeving uit 1985 die, vreemd genoeg, werd uitgevaardigd om Joodse racistisch-extremistische partijen zoals Kach en Kahane Chai uit het parlement te weren. Vandaag is de uitsluiting van de Arabische partijen Balad en Ra'am bijna een ritueel geworden, zogenaamd omdat ze Israël niet erkennen als Joodse staat [7]/. Die uitsluitingen werden tot nu toe door het Hooggerechtshof steeds teruggedraaid.
De staat financiert alle partijen op grond van dezelfde normen, in het bijzonder het behaalde aantal stemmen bij de vorige verkiezingen mits het halen van de kiesdrempel (3,25%), wat Arabische partijen disproportioneel treft. Geschorste partijen die uiteindelijk toch mogen meedoen worden zo alsnog enigszins benadeeld omdat de staatsfinanciering, alhoewel in haar geheel, ‘onvermijdelijk’ later wordt toegekend. Zij ontvangen daarenboven significant lagere particuliere bijdragen, ook al gelden er limieten op persoonlijke bijdragen en zijn giften uit het buitenland aan partijen en politici niet toegestaan. Er zijn aanwijzingen dat er omwegen en achterpoorten zijn die vooral de partijen dienen die dichter bij de regering staan. De Arabische partijen zijn dus structureel ondergefinancierd in vergelijking met de Joodse.
Joden zijn dienstplichtig in het leger (IDF), met uitzonderingen op religieuze gronden. Onder niet-Joden zijn alleen de Druzen en Circassiers dienstplichtig zoals de meerderheid van de Joodse mannen en vrouwen. Palestijnen zijn dat niet al kunnen christenen en moslims vrijwilliger zijn (een paar 100 bieden zich elk jaar aan). Dit onderscheid gaat wel voorbij de militaire dienst als zodanig. De staat verleent namelijk belangrijke voordelen en voorrechten aan soldaten en veteranen: korting op openbaar vervoer en eigendomsbelastingen alsook een vloot andere voordelen, waarvan PIs dus bijna per definitie worden uitgesloten. Veel overheidsfuncties zijn niet toegankelijk voor mensen die hun legerdienst niet volbrachten.
De relatief hoge kiesdrempel, a fortiori voor partijen die haast exclusief uit een kleine minderheid stemmen kunnen halen, samen met de politieke versnippering onder Arabische kiezers zorgen ervoor dat het aantal Palestijnse volksvertegenwoordigers maar half zo groot is als zou worden verwacht volgens hun aandeel in de kiesgerechtigde bevolking van Israël [6]/.
Bovendien worden Arabische partijen vaak door de Kiescommissie uitgesloten van verkiezingen op grond van wetgeving uit 1985 die, vreemd genoeg, werd uitgevaardigd om Joodse racistisch-extremistische partijen zoals Kach en Kahane Chai uit het parlement te weren. Vandaag is de uitsluiting van de Arabische partijen Balad en Ra'am bijna een ritueel geworden, zogenaamd omdat ze Israël niet erkennen als Joodse staat [7]/. Die uitsluitingen werden tot nu toe door het Hooggerechtshof steeds teruggedraaid.
De staat financiert alle partijen op grond van dezelfde normen, in het bijzonder het behaalde aantal stemmen bij de vorige verkiezingen mits het halen van de kiesdrempel (3,25%), wat Arabische partijen disproportioneel treft. Geschorste partijen die uiteindelijk toch mogen meedoen worden zo alsnog enigszins benadeeld omdat de staatsfinanciering, alhoewel in haar geheel, ‘onvermijdelijk’ later wordt toegekend. Zij ontvangen daarenboven significant lagere particuliere bijdragen, ook al gelden er limieten op persoonlijke bijdragen en zijn giften uit het buitenland aan partijen en politici niet toegestaan. Er zijn aanwijzingen dat er omwegen en achterpoorten zijn die vooral de partijen dienen die dichter bij de regering staan. De Arabische partijen zijn dus structureel ondergefinancierd in vergelijking met de Joodse.
Joden zijn dienstplichtig in het leger (IDF), met uitzonderingen op religieuze gronden. Onder niet-Joden zijn alleen de Druzen en Circassiers dienstplichtig zoals de meerderheid van de Joodse mannen en vrouwen. Palestijnen zijn dat niet al kunnen christenen en moslims vrijwilliger zijn (een paar 100 bieden zich elk jaar aan). Dit onderscheid gaat wel voorbij de militaire dienst als zodanig. De staat verleent namelijk belangrijke voordelen en voorrechten aan soldaten en veteranen: korting op openbaar vervoer en eigendomsbelastingen alsook een vloot andere voordelen, waarvan PIs dus bijna per definitie worden uitgesloten. Veel overheidsfuncties zijn niet toegankelijk voor mensen die hun legerdienst niet volbrachten.
_Sociale dienstverlening en economische status
De openbare dienstverlening is gemiddeld beduidend lager voor de PIs dan voor de JIs. Zo blijkt uit studies (2020/21) bijvoorbeeld dat per student aan Joodse leerlingen 35-70% meer wordt uitgegeven dan aan Palestijnse. Wegens de historische achterstand zou de omgekeerde verhouding verwacht worden [8]/. Slechts 16% van de Arabische gezinnen hebben een universitair opgeleid gezinslid – voor Joodse gezinnen is dat 37%. Korter of kwalitatief minder onderwijs leidt onvermijdelijk tot slechtere tewerkstellingsperspectieven en dus lagere economische status. De tewerkstellingsgraad is 65% voor Palestijnse mannen en 35% voor Palestijnse vrouwen. Voor JIs zijn deze cijfers 75% en 70%. In dit licht is het niet verwonderlijk dat het gemiddelde inkomen per Joodse inwoner ongeveer het dubbele is van het inkomen van Palestijnen. Het risico in armoede te leven is daardoor ook drie keer hoger voor Palestijnen dan voor Joden.
_Wat zijn dan de perspectieven voor een eenheidsstaat?
De idee die Jan Bernheim onlangs verdedigde, onder andere in De Morgen, van een seculiere confederale Joods-Palestijnse of Palestijns-Joodse staat is zeker het overwegen waard. Die zou dan bestaan uit twee deelstaten waarbij de minderheden binnen elke deelstaat mekaars veiligheid en rechtspositie wederzijds zouden verzekeren. Men kan dat enigszins vergelijken met België waar de minderheden van Vlamingen in Brussel en van Walen in België elkaar ‘beschermen’ tegen de respectieve meerderheden.
Helaas gaat die vergelijking maar in zeer geringe mate op voor de toestand in Israël en de Westelijke Jordaanoever. Ten eerste blijkt dus dat de minderheid binnen het huidige Israël zelf al te kampen heeft met aanzienlijke rechtsongelijkheid. Ten tweede evolueert de Westelijke Jordaanoever de laatste paar jaar sneller dan ooit naar een situatie waarbij de machteloze en economisch achtergelaten meerderheid moet worden beschermd tegen een zeer agressieve minderheid, waarbij beide etnische groepen zich ook nog eens op sleeptouw laten nemen door religieuze fanatici. En hoe moet Gaza daarin passen?
Men kan zich helaas geen tijdshorizon voorstellen wanneer het samenbrengen van deze gebieden in één politieke eenheid kan plaatsgrijpen zonder het hele ding om te vormen tot een harde en kwaadaardige apartheidsstaat. Maar tijd kan vele, ook diepe wonden helen zodra de lokale wil daartoe aanwezig is, de belangrijkste wereldmachten zich er blijven achter zetten .... en Kerstmis op 28 december zal vallen.
Helaas gaat die vergelijking maar in zeer geringe mate op voor de toestand in Israël en de Westelijke Jordaanoever. Ten eerste blijkt dus dat de minderheid binnen het huidige Israël zelf al te kampen heeft met aanzienlijke rechtsongelijkheid. Ten tweede evolueert de Westelijke Jordaanoever de laatste paar jaar sneller dan ooit naar een situatie waarbij de machteloze en economisch achtergelaten meerderheid moet worden beschermd tegen een zeer agressieve minderheid, waarbij beide etnische groepen zich ook nog eens op sleeptouw laten nemen door religieuze fanatici. En hoe moet Gaza daarin passen?
Men kan zich helaas geen tijdshorizon voorstellen wanneer het samenbrengen van deze gebieden in één politieke eenheid kan plaatsgrijpen zonder het hele ding om te vormen tot een harde en kwaadaardige apartheidsstaat. Maar tijd kan vele, ook diepe wonden helen zodra de lokale wil daartoe aanwezig is, de belangrijkste wereldmachten zich er blijven achter zetten .... en Kerstmis op 28 december zal vallen.
_Noten
[1]/ Zie bijvoorbeeld het recent interview in M.O. met Jeff Halper, standvastig en luidruchtig criticus van de kolonisatie van de bezette gebieden (https://www.mo.be/interview/interview-jeff-halper). Dichter bij ons pleit ook Jean Bernheim voor vreedzame cohabitatie van Palestijnen en Joden binnen één seculiere confederale staatsstructuur.
[2]/ De gegevens in dit artikel komen nagenoeg geheel uit het internet. Men zou kunnen aanvoeren dat Copilot, Gemini, Perplexity en het Chinese DeepSeek bevooroordeelde antwoorden kunnen ophoesten, a fortiori in sterk politiek-getinte onderwerpen, maar zouden die vooroordelen dan eerder pro-Israël of pro-Palestina zijn?
[3]/ Wat uitlegt dat er meerdere honderden Joden met Belgische nationaliteit zich in de bezette gebieden gevestigd hebben, internationaal volkomen illegaal maar, zoals ze zelf graag benadrukken, conform de Israëlische wetten.
[4]/ Omar Dweik: "Zionisten Terroristen Activisten, het Israëlisch-Palestijns conflict door de ogen van jongeren", Unieboek, 2025, p. 11
[5]/ Het is zoiets als in België Vlamingen als Germanen of Germaanse Belgen benoemen.
[6]/ Palestijnse politieke partijen hebben slechts één keer aan een regering deelgenomen. De "centrum-linkse" regering Bennett-Lapid bestuurde van juni '21 tot december '22 en van de aan de Palestijnse partners gedane beloften is nagenoeg niets ingelost.
[7]/ Het is zoals een partij met het programma van, bijvoorbeeld, N-VA van verkiezingen in België zou uitgesloten worden, o.a. omdat ze "het bestaansrecht van België op termijn ontkent".
[8]/ Vergelijkbare asymmetrie komt voor in andere overheidsdiensten en investeringen in infrastructuur, met name in de overwegend Palestijnse en Bedoeïenen vestigingen.
[2]/ De gegevens in dit artikel komen nagenoeg geheel uit het internet. Men zou kunnen aanvoeren dat Copilot, Gemini, Perplexity en het Chinese DeepSeek bevooroordeelde antwoorden kunnen ophoesten, a fortiori in sterk politiek-getinte onderwerpen, maar zouden die vooroordelen dan eerder pro-Israël of pro-Palestina zijn?
[3]/ Wat uitlegt dat er meerdere honderden Joden met Belgische nationaliteit zich in de bezette gebieden gevestigd hebben, internationaal volkomen illegaal maar, zoals ze zelf graag benadrukken, conform de Israëlische wetten.
[4]/ Omar Dweik: "Zionisten Terroristen Activisten, het Israëlisch-Palestijns conflict door de ogen van jongeren", Unieboek, 2025, p. 11
[5]/ Het is zoiets als in België Vlamingen als Germanen of Germaanse Belgen benoemen.
[6]/ Palestijnse politieke partijen hebben slechts één keer aan een regering deelgenomen. De "centrum-linkse" regering Bennett-Lapid bestuurde van juni '21 tot december '22 en van de aan de Palestijnse partners gedane beloften is nagenoeg niets ingelost.
[7]/ Het is zoals een partij met het programma van, bijvoorbeeld, N-VA van verkiezingen in België zou uitgesloten worden, o.a. omdat ze "het bestaansrecht van België op termijn ontkent".
[8]/ Vergelijkbare asymmetrie komt voor in andere overheidsdiensten en investeringen in infrastructuur, met name in de overwegend Palestijnse en Bedoeïenen vestigingen.