26 januari 2024
Duizend bommen en granaten!
Eerst wat aan deugpronkerij doen. Ik vloek nooit. Of toch zelden. Als dat het geval is, ga ik onmiddellijk mijn mond spoelen. Zeker bij een godverdomme, ook al ben ik ongelovig. Ik kan het niet verhelpen, het zit erin gebakken, vloeken is not done. De 'duizend bommen en granaten' van kapitein Haddock uit Kuifje kan men rangschikken onder de categorie 'onschuldige vloek'. Wél is die vloek toepasselijk voor mijn kwaadheid over de talrijke destructieve bommen en granaten die momenteel op de u welgekende plaatsen voor onnoemelijk veel menselijk leed zorgen. En evengoed voor alle andere conflicten waar mensen slachtoffer van zijn.
Als geprivilegieerde westerlingen kunnen we daarover discussiëren. Met emotie eventueel, maar bij voorkeur nuchter. We kunnen ons veroorloven erover na te denken. En eventueel zelfs erover te schrijven. Of gaan betogen. We zijn allemaal voor de vrede, voor iets anders staan zou wat raar zijn. Maar in ons pacifisme zijn we niettemin verdeeld. De ene partij is ervan overtuigd dat vrede mogelijk moet zijn. Anderen stellen vast dat dat onmogelijk is. Zo ziet het er helaas meer dan waarschijnlijk naar uit. Zo is het spijtig genoeg en zo is het altijd geweest. Een korte blik werpen over onze rechtse of linkse schouder, in het verre en dichte verleden, en we moeten allemaal vaststellen dat oorlogen overdadig gevoerd werden. Je hebt het voor het kiezen. Ze zijn voer voor talrijke boeken en leverden inspiratie voor tal van films. Het is utopisch te denken dat ze ooit te vermijden zullen zijn. Met gretige oorlogsvoerders valt niet te praten, wapenfabrikanten zien vooral hun winsten, en problematische persoonlijkheden kunnen hun eer en ego niet aan de kant zetten. De onrechtvaardigheid is dat, altijd weer, de gewone burgers, soldaten, kinderen het slachtoffer zijn. Of het nu godsdienstoorlogen waren of oorlogen met territoriale bedoelingen, steeds zaten de heren aan tafel en ploeterden de gewone stervelingen letterlijk of figuurlijk in de modder. Géén rechtvaardigheid dus, het is gemakkelijk oorlog te voeren als je in de beste positie zit.
Filosoof John Rawls (1921-2002) beschreef in zijn A Theory of Justice (1971) het gedachte-experiment om mensen samen te laten beslissen over hoe een rechtvaardige wereld er moet uitzien, bekend als 'de sluier der onwetendheid'. De insteek is dat de deelnemers niet weten tot welke groep ze zelf zullen behoren. Misschien worden ze bankdirecteur, president of multimiljonair. Maar evengoed wacht hen de sloppenwijk, worden ze een vrouw zonder rechten, of moeten ze een dak boven het hoofd missen. Belangrijk dus om min of meer rechtvaardig te werk te gaan wil men niet het risico lopen al te zeer benadeeld te zijn.
Als we het gedachte-experiment van Rawls zouden transformeren naar militaire rechtvaardigheid, dan komt eveneens naar voor dat iedereen – in de onwetendheid van zijn toekomstige positie – maar beter voorkomt dat al te grote onrechtvaardigheid de uitkomst is. Niemand weet in welke positie hij of zij zich uiteindelijk zal bevinden eens het stukmakende startschot gegeven. Ook de beschouwende westerling niet. Doorgaan of niet? Beginnen we aan een alles verwoestende nutteloze oorlog? Vernietigen we mensenlevens, huizen en historische bouwwerken? Of keren we dan toch terug naar de rede en de redelijkheid? Want je kan het lucratieve lot trekken van de wapenfabrikant. Of je kan daarentegen in het huis wonen waar een allesvernietigende bom valt. Je kan de nietsontziende regeringsleider zijn. Of je bent het onschuldige kind dat gewond raakt en zijn ouders verliest. Je kan in het nu nog veilige westen wonen of je woont in een conflictregio.
Het is gemakkelijk oorlog te voeren als je in de beste positie zit. Het is bovendien het flagrant negeren van iemands zelfbeschikkingsrecht. Niemand zou verplicht naar een front gestuurd mogen worden, niemand zou het risico mogen lopen gebombardeerd te worden en geen andere keuze te hebben dan te vluchten. Niemand. Het is niet humaan anderen aan gevaar bloot te stellen, tot welke kant die anderen ook behoren, je eigen kant of de andere kant. En zelf de macabere dans ontspringen.
Oorlog ontmenselijkt. De waardigheid van elk individueel persoon wordt niet gerespecteerd. Geweld, van welke kant die ook komt of wie aan de oorsprong ligt, ontneemt de autonomie aan mensen. En is het tegenovergestelde van 'wat je niet voor jezelf wenst, doe dat ook een ander niet aan'. Die duizenden bommen en granaten brengen een immens onrechtvaardig leed voor de gewone burger die verstoken wordt van al zijn mensenrechten. Erover discussiëren, nadenken, schrijven, aanklagen, betogen, het is het enige wat rest. Solidair en blijvend de onrechtvaardigheid onder de aandacht houden. Door gewone burgers voor gewone burgers. Schieten met woorden. Ter ere van al degenen die ooit slachtoffer waren en zijn van nietsontziende anderen. En eens goed vloeken. Duizend bommen en granaten! Of beter, godverdomme! Godverdomme! En neen, ik ga mijn mond niet spoelen!
Meer van Sophia De Wolf