Kwintessens
Geschreven door Eric Lancksweerdt
  • 642 keer bekeken
  • minuten leestijd
  • Reacties

11 juli 2024 Versterk de democratie door een beroep te doen op menselijke kwaliteiten
Een florerende democratie steunt op solide instellingen en besluitvormingsprocedures. Deze vormen haar zichtbare, 'uiterlijke' kant. Zij stoelt evenwel evenzeer op een onzichtbare, liefst vitale, 'innerlijke' kant, met name de menselijke kwaliteiten van politici en burgers. Deze laatste doen immers ook aan politiek. Meestal minimaal, door hun stem uit te brengen tijdens de verkiezingen. Soms vrij intens, bijvoorbeeld door hun deelname aan participatieprocessen, politieke acties en het verkondigen van meningen op sociale media. Wij kunnen onze democratie diepgaand en duurzaam vernieuwen door de menselijke kwaliteiten van politici en burgers zo goed mogelijk aan te wenden tijdens politieke besluitvormingsprocessen. Politiek begint immers bij onszelf, bij hoe wij zijn en in de wereld staan. Naarmate wij 'meer mens' worden – een wezenlijke humanistische betrachting – zullen wij tot kwaliteitsvollere politieke beslissingen komen, die het algemeen belang en het menselijk welzijn dienen. 'Meer mens' worden houdt in dat wij onze menselijke kwaliteiten ontdekken, aanwenden en versterken. Dat opent de poort naar meer 'menselijke kracht' in de politiek. De meest essentiële kwaliteiten zijn zin voor rechtvaardigheid, liefde, wijsheid en creativiteit. Zij fungeren als de 'innerlijke' voedingsbodem van onze democratie.
Uit de in opdracht van VRT Nieuws en De Standaard uitgevoerde peiling De Stemming van mei 2023 blijkt dat burgers weinig vertrouwen koesteren in de instellingen, de partijen, de politiek en politici. Ruim een derde vertoont een voorkeur voor een autoritaire leider, bijna twee derden zien wel iets in een regering door experten. Is het niet beangstigend en teleurstellend dat de na veel strijd afgedwongen democratische verworvenheden nu door velen niet meer op hun waarde worden geschat? We schieten er evenwel niet mee op om tot in den treure te verkondigen dat onze (representatieve) democratie doodziek is. Zij doorloopt een transitie. Zelfs al zou zij in een crisis verkeren, dan nog kan men deze beter bestempelen als een aan te grijpen uitnodiging voor een verdere optimalisatie van haar werking. Op dat vlak verkent men diverse pistes. Meestal sleutelt men aan de instellingen of aan beslissingsprocedures, de 'uiterlijke kant' zeg maar. Dat is nodig en zinvol, maar het betreft hier slechts één kant van de medaille. Diepgaande en duurzame transformatie komt ook van binnenuit. Het functioneren van een democratie hangt immers ook af van de menselijke kwaliteiten van de dragers ervan: burgers en de door hen verkozen politici. Daarom dienen we als het ware een röntgenbril op te zetten, om scherp in beeld te krijgen wat er zich allemaal afspeelt in onze harten en geesten, zodat we ons ervan bewust worden hoe dit ons politiek handelen kleurt. Als Donald Trump zich weerzinwekkend gedraagt, vindt dat zijn wortels in hoe hij is als mens: kortzichtig, brutaal, zelfgenoegzaam, narcistisch. Wanneer Nelson Mandela na 27 jaar gevangenisstraf niet kiest voor verbittering en haat jegens de vertegenwoordigers van het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime, maar hen de hand reikt om samen te werken aan een nieuwe grondwet die komaf maakt met elke vorm van discriminatie, is dat voor een flink stuk toe te schrijven aan de innerlijke weg die hij tijdens zijn gevangenschap bewandelde. Hij probeerde zich tijdens die langdurige opsluiting geleidelijk aan in te leven in zijn tegenstanders, die evenzeer een verleden van onderdrukking hadden gekend, en ontwikkelde een vermogen tot samenwerking. Men kan Mandela beschouwen als een toonbeeld van inspirerend en constructief politiek leiderschap. Wat geldt voor toonaangevende politici gaat evenzeer op voor burgers. De manier waarop zij in de wereld staan, conditioneert hun politiek handelen. Wie angstig is, stelt zich ten opzichte van migratie anders op dan wie vol vertrouwen het leven tegemoet treedt. Diegene die een open houding aanneemt zal waarschijnlijk niet op dezelfde manier kijken naar lgbtq+-vraagstukken als een rigide persoon. Wie zich bekommerd voelt om het welzijn van toekomstige generaties zal zich tijdens op de energietransitie betrekking hebbende participatieprocessen wellicht anders gedragen dan wie enkel wakker ligt van het eigen levenscomfort.
Als wie wij 'zijn' een stempel drukt op wat wij 'doen' tijdens democratische besluitvormingsprocessen, ligt het voor de hand om te sleutelen aan wie wij zijn. Dat gebeurt in de eerste plaats door opvoeding en onderwijs, bijvoorbeeld door in te zetten op burgerschapsvorming. Maar het versterken van menselijke kwaliteiten kan ook dankzij nieuwe manieren van politieke besluitvorming. Bij het ontwerpen daarvan geldt als richtinggevende vraag: hoe kunnen we zowel burgers als politici beter in staat stellen om hun menselijke kwaliteiten te ontdekken, aan te wenden en te versterken? Een mogelijk denkspoor is dat men op alle bestuursniveaus een soort van politieke samenwerkings- en bezinningskamers installeert waarbij men elkaar van mens tot mens ontmoet, de menselijkheid in elkaar bevordert. Op federaal niveau kan men, in plaats van de Senaat af te schaffen, deze instelling een dergelijke functie toebedelen. Zo ook loont het de moeite om in het Vlaams Parlement of op gemeentelijk niveau commissies te installeren die gericht zijn op het verzilveren en aanwakkeren van menselijke kwaliteiten. De essentie daarvan is telkens dat men tijdens de besluitvorming in dergelijke fora de tijd neemt voor vertraging en verdieping, teneinde in een heilzame dialoog te treden en elkaar op een authentieke wijze, van mens tot mens, in alle menselijkheid, te ontmoeten. Men kan er vrij van particratie en profileringsdrang de macht van de samenwerking ontdekken. Alle deelnemers aan de politieke discussie proberen een beroep te doen op het beste in zichzelf, op hun menselijke kwaliteiten, die men van oudsher als 'deugden' bestempelt. Dat lukt in de mate dat zij bereid en in staat zijn om op een constructieve wijze om te gaan met emoties, aannames, karaktereigenschappen, (vertekende) percepties en (voor)oordelen die niet alleen de goede verstandhouding met de ander vertroebelen, maar evenzeer de goede verbinding met de positieve kwaliteiten in zichzelf. Het persoonlijke en het politieke hangen samen. De tijd is rijp om vanuit dat inzicht een nieuw hoofdstuk te schrijven in het boek van de democratie.
Kwintessens
Eric Lancksweerdt was hoofddocent aan de universiteiten van Hasselt en Gent en gastprofessor aan de Universiteit Antwerpen. Voordien was hij jarenlang magistraat bij het auditoraat van de Raad van State. Hij is auteur van het boek 'Menselijke kracht in de politiek' (Uitgeverij Acco).
_Eric Lancksweerdt -
Meer van Eric Lancksweerdt

_Recent nieuws

Bekijk alle nieuwe berichten

_Populair nieuws

Bekijk meer populair nieuws