2 december 2020
De vergeten lach
Bij de serieuze mensen geniet het lachen niet veel aanzien. Gemoedsaandoeningen zijn in de door het redelijke denken gedomineerde filosofie doorgaans weinig populair en dat geldt a fortiori voor zoiets ogenschijnlijk oppervlakkigs als vrolijkheid en lachen. Er zijn evenwel interessante uitzonderingen, van de Griekse filosoof Aristoteles tot de Franse wijsgeer en nobelprijswinnaar literatuur Henri Bergson. Van die laatste is overigens het boek 'Le Rire' opnieuw in vertaling verschenen. In de loop van de twintigste eeuw heeft langzamerhand ook de psychologie haar aandacht op humor en de lach gericht, zie bijvoorbeeld het bekende boek erover van Sigmund Freud ('Der Witz und seine Beziehung zum Unbewussten'). Niettemin blijft het filosofisch en wetenschappelijk nadenken over de lach eerder uitzonderlijk.
Er zijn nochtans tal van boeiende filosofische vragen aan verbonden. Zo ligt de vraag naar de grenzen van de vrije meningsuiting voor de hand. Wanneer we een grap maken of ermee lachen, dragen we een zekere morele verantwoordelijkheid. Dat roept vrijwel automatisch het probleem op wat er kan op het vlak van humor en wat niet, een kwestie die ik dit stukje niet zal uitwerken.
Zo veel is duidelijk: humor is voor iedereen anders. Wat de ene doet lachen, kan de andere boos of verdrietig maken. Kritiek op humor, in het bijzonder als die als kwetsend of beledigend wordt ervaren, is van alle tijden.
Maar humor heeft ook meerdere onomstreden, positieve functies. Lachen is bevorderlijk voor de gezondheid; is een meerwaarde in relaties en een uitstekende mediator bij conflicten.
Het is boeiend om even stil te staan bij wat lachen met je doet als mens. (Mensen zijn overigens niet de enige wezens die kunnen lachen, kijk hier bijvoorbeeld naar een lachende bonobo).
Als we lachen, komen er stoffen in onze hersenen vrij, zoals het gelukshormoon endorfine, en serotonine en dopamine. Die hebben een kalmerend en pijnstillend effect en zorgen voor een ontspannen houding en een zorgeloos en opgewekt gevoel. Zo dragen ze bij aan een positief effect op het immuunsysteem. Naast stoffen die je lichaam aanmaakt, train je, als je lacht, onbewust je gezichtsspieren en stimuleer je de doorbloeding in je gezicht. Je gezicht krijgt een blos en het lijkt alsof je meer straalt. Als je een flinke slappe lacht hebt, train je automatisch ook je buikspieren. Ten slotte is de bloeddruk ook gebaat bij lachen, want hij daalt erdoor.
Maar het belangrijkste is de communicatieve functie van de lach. Lachen is de eerste sociale activiteit en het zou levenslang de gangbare sociale activiteit moeten blijven. Ik zeg niet dat je niet mag huilen. In feite is het zo dat je niet kunt huilen als je niet kunt lachen. Beide gaan samen, ze zijn deel van hetzelfde verschijnsel, van echt en authentiek zijn.
Humor kan ook helpen om met een beetje afstand naar jezelf te kijken. Door te lachen kunnen grote problemen ineens een stuk kleiner lijken en kun je moeilijkheden gemakkelijker overwinnen. Lachen kan je ook creatiever en alerter maken. De meeste effecten van lachen zijn overigens tijdelijk. Voor een optimaal resultaat moet je dus veel lachen!
Serieus, laten we onszelf wat minder serieus nemen.
Als ik je zie lachen, dan ben ik gelukkig.
Als ik je kan doen lachen, dan ben ik dolgelukkig.
Als we samen lachen, dan ben ik overgelukkig.
Meer van Gunther Vets