26 maart 2021
Uit de comfortzone
Ultieme tips om uit jouw comfortzone te stappen? Vele zelfhulpboeken en allerhande websites over (loopbaan)coaching staan er bol van. Buiten de eigen uitgesleten paden zou je dichter bij jezelf en het doel van jouw leven komen. De winst? Zelfontwikkeling. Richt je vooral op jezelf en je wint, want werken aan een wij houdt mogelijk een risico in; een energieverlies.
Sommigen halen net energie uit een verlies. Het verliezen van eigen veiligheid en geborgenheid, het verliezen van intimi en waardigheid. Zo'n verlies is een haast aan vroomheid grenzende zelfopoffering voor een grote maatschappelijke winst. Wat die wel mag zijn? Het bespreekbaar maken van onmenselijke praktijken die inherent zijn aan religie, de diepgewortelde ongelijkheid in patriarchale structuren, de wanverhoudingen in het opvoeden van jongens en meisjes, de dominante maagdencultus, het schipperen tussen wat je wilt en wat een surveillerende gemeenschap van je verwacht.
Dat op zich bespreekbaar maken, is een immense winst die je in sommige contreien alleen boekt als je in een gevarenzone stapt. Die ligt ver buiten de comfortzone op gevaar dus van eigen leven. Daar kon je Nawal El Sadaawi, de Egyptische feministe, vinden. Ze is niet meer, maar ze zal altijd blijven. Zo onvermurwbaar is ze.
El Sadaawi's vizier was ondubbelzinnig: opkomen tegen dehumanisering en voor rechten, wars van cultuur en religie. Dehumanisering bedekt met eender welke mantel – ook die van de islam – blijft dehumanisering. Die strijd werd nooit vertroebeld door taboes of enige vrees voor reputatieschade. Strijd tegen dehumanisering duldt geen vertwijfeling, dat wist El Sadaawi. Nooit dacht ze iets in de trant van: oei, de beeldvorming van moslims is al niet positief, laat ons dus niet meer olie op het vuur gooien door in die beeldvorming te gaan wroeten. Ze had lak aan beeldvorming, en streed des te harder voor rechten en vrijheden. Ook achter tralies.
Bij haar overlijden gaf een andere Egyptische feministe, Mona Eltahawy, meteen een schot voor de boeg. 'Nawal El Sadaawi is de Nawal El Sadaawi van de wereld. Ze is niet de Simone de Beauvoir van de Arabische wereld. Wij zijn geen lokale versies van mensen elders.' Westerlingen hebben er inderdaad een handje van weg, van historische analogieën zoeken binnen eigen referentiekaders. Alsof er geen ander referentieveld is. Net als de benaming 'Arabische lente', die als vergelijkingsmateriaal terugviel op de Praagse lente van 1968. Arabieren spraken van meet af aan van een revolutie, een opstand. Niet van een seizoen. Ook dat is uit de comfortzone stappen: anderen in hun eigenheid laten, en andere referentiekaders zoeken in plaats van altijd naarstig parallellen te trekken met de eigen navel.
Dat Nawal van de wereld is, maakte haar vooral bij het bekendmaken van haar overlijden ook de Nawal van iedereen. Ook van diegenen die haar tegenpool zijn. Zij die selectief strijd voeren. Alleen hun pijlen richten op 'witte' dominantie en de 'witte man'. Over de ongelijke structuren in de islam zwijgen ze, over systematische wanpraktijken binnen eigen cultuur zwijgen ze, over de 'moslimman' zwijgen ze. Die selectiviteit verdient nauwelijks de naam activisme. Het is een comfortabele strijd die zich uitrolt als een met een progressief snuifje gearomatiseerde yogamat. Een schijnstrijd gehuld in gemak.
Iedere gefundeerde kritiek op de islam wordt verticaal geklasseerd onder de noemer 'steun aan extreemrechts'. Zo mocht de Nederlandse schrijfster Lale Gül de klappen ontvangen, bovenop de doodsbedreigingen, omdat ze in haar debuutroman kritiek geeft op de islam.
Maar wat is rechts? Tegen homorechten zijn, tegen abortus, tegen gelijke erfrechten voor man en vrouw, tegen geloofsafval, pro maagdencultus. Deze opsomming is een handjevol conservatief rechts, islamitisch rechts. Iets van alle religies en culturen. 'Wit' heeft daar geen patent op. Een selectieve strijd kan misschien goed zijn voor de zelfontwikkeling, maar een samenleving wint er nauwelijks bij.
(Deze tekst verscheen eerder in De Tijd, 25/03/2021. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Meer van Hind Fraihi