21 april 2021
Moet de Vlaming echt leren meeleven met de Britse royals?
De Vlaming en de Britse national(istisch)e soap
Dit weekend werden nog eens alle registers opengetrokken voor de afscheidsplechtigheid van prins Philip. De journaals van VTM en VRT openden er fors en minutenlang mee op zaterdag. En we vernamen veel: het was een intieme en sobere plechtigheid, heette het, al was er dan een heel leger betrokken bij de muziek en de choreografie … De kist bestond uit oude Engelse eik! Prins Harry en prins William hadden met elkaar gepraat! Koningin Elisabeth zat alleen vooraan in de kerk! Zou er na de plechtigheid nog een koffietafel geweest zijn? Dat wisten we niet, het hof had verkozen daar niet over te communiceren.
Nadat we al dagenlang interessante weetjes vernamen – dat prins Philip liever in Windsor was dan in Buckingham, of dat de zwangere Meghan niet zou komen – was dit een waardige afronding van een ware barrage van nieuws over wat kennelijk zo stilaan de koninklijke familie van de (westerse?) wereld aan het worden is. Zeker in de westerse wereld moeten blijkbaar alle burgers op de hoogte worden gebracht van alles wat omgaat in de Britse koninklijke familie.
Vraag is natuurlijk waarom dat zo zou zijn. Die vraag wint nog aan belang nu de Universiteit Antwerpen liet weten dat in het coronajaar het aandeel buitenlandnieuws op de journaals terugliep van 28 naar 21 procent – en dat die 21 procent dan nog goeddeels werd bepaald door … juist, ja, corona. Buitenlandnieuws is dus al relatief schaars; dat moedigt onze bevolking aan zich verder naar binnen te keren. Dat is vreemd voor een regio die, samen met Singapore en Nederland, het meest afhankelijk is van export. Bovendien, als je zo'n grote hap van dat schaarse buitenlandnieuws besteedt aan het heengaan van Philip moeten daar toch wel goede redenen voor zijn, zou je denken.
De reden kan níét zijn dat het Britse koloniale rijk – de Empire – dat zowat de halve wereld had veroverd, nog niet voorbij zou zijn. Want dat is wel degelijk voorbij. Bovendien gaat het om een ceremonieel koningschap: de Queen heeft niet echt harde macht. De Britse koninklijke familie is dus een koninklijke familie van een gewone staat, een constitutionele monarchie zoals er wel meer zijn in de wereld: Nederland, Zweden, Denemarken ... Eigenlijk is Frank-Walter Steinmeier, de ceremoniële president van Duitsland, puur politiek gezien, een belangrijker figuur. Ook ceremonieel, maar van een volkrijker machtiger land waar we sinds de Brexit ook meer mee te maken hebben. Toch gaat het zelden over der Frank-Walter, maar wel voortdurend over de bevallingen, ruzies, overlijdens, criminele feiten van The Firm. Waarom?
Dat is onder meer omdat die familie er zelf voor gekozen heeft haar populariteit op te schroeven door een deal te sluiten met de Britse pers die haar de kans bood te tonen dat zij ook maar een familie is met haar pijnen en vreugdes. En dat die Britse pers demonstreert dat dit goed is voor de kijk- en leescijfers. Dat lijkt me dan ook de voornaamste verklaring van de keuzes voor deze 'royale' berichtgeving over de Britse royals.
Bovendien verzorgt dit koningshuis de show met gouden koetsen, gulden scepters, verraad en ontrouw, liefde … Op de duur breng je het, niet omdat het belangrijk is, maar omdat anderen het brengen en omdat je het altijd al gebracht hebt. Al viel het op dat de afscheidsplechtigheid op zenders in de buurlanden niet die verpletterende rol van minutenlange opener kreeg. Is dit dan wat we Vlaamse burgers willen diets maken: dat de Britse koninklijke familie heel belangrijk is, terwijl dat eigenlijk niet meer zo is?
Akkoord dat dit koningshuis een soort tribale rol speelt in het identiteitsgevoel van de Britten. Ik wil dat niet in twijfel trekken, of zelfs bekritiseren of ridiculiseren – voor sommige mensen werkt dat nu eenmaal zo. Je zou er dan ook op die manier kunnen over berichten: hoe het koningshuis al of niet bijdraagt tot de Britse identiteitsvorming en het oplevende nationalisme over het Kanaal. Iets wat daar overigens ook intern tot discussies heeft geleid: kritische Britten spraken over Noord-Koreaanse toestanden omdat de BBC overdadig aandacht besteedde aan het gebeuren, met bijvoorbeeld de hele vrijdag getuigenissen over Philip. Dat de overleden prins door en door een Europeaan was met Griekse, Deense en Duitse wortels kwam er amper aan bod.
Maar die meer afstandelijke houding is niet echt de lijn die onze zenders volgden. Het was er meer een van: deze mensen zijn hoe dan ook belangrijk en daarom beginnen we minutenlang ons journaal met verslaggeving over de sobere afscheidsplechtigheid. Vooral bij VTM werd de kijker zelfs zachtjes aangemoedigd om mee te leven met de koningin die 'moederziel' alleen zat, terwijl ze gewoon de coronaregels volgden. Dat beide prinsen met elkaar praatten, stemde hoopvol, werd gezegd, alsof wij allen bekommerd horen te zijn over de spanningen tussen de broers. Enzovoort, enzovoort. Zo leer je de Vlamingen meeleven met de Britse koninklijke familie – de Britse nationale soap als het ware. Bovendien volg je het narratief van 'wij zijn ook maar een familie' terwijl dit een puissant rijke familie van grootgrondbezitters is. Dat bleek nog toen de gegevens over Europese landbouwsubsidies bekend raakten: de Britse koninklijke familie was een van de grote ontvangers van die subsidies. Ik vraag me af waarom Vlamingen moeten worden aangeleerd om mee te leven met deze royals? Welk wereldbeeld breng je over door op die manier te berichten? Zou het kunnen dat je door te veel op te gaan in sprookjes minder voeling krijgt met de realiteit, hoe gelaagd die ook mag zijn?
(Een ingekorte versie van dit artikel verscheen op 20 april 2021 in De Standaard.)
Meer van John Vandaele