12 juli 2021
Ben ik wel woke genoeg? (11)
'Daar had hij op de grafzerken seks met die jochies'
'Jij meent dat de werkelijkheid iets objectiefs is, iets buiten je, dat bestaat krachtens zichzelf. Jij meent ook, dat de werkelijkheid uiteraard vanzelf spreekt. Wanneer jij jezelf het waandenkbeeld bijbrengt dat je iets ziet, dan neem je aan dat ieder ander hetzelfde ziet als jij. Maar ik zeg je, Winston, dat de werkelijkheid niet buiten je is. De werkelijkheid bestaat in de menselijke geest en nergens anders. Niet in de geest van een enkel individu, dat zich kan vergissen en in elk geval eerlang sterft: alleen in de geest van de Partij, die collectief is en onsterfelijk. Wat de Partij waarheid acht, is waarheid. Het is niet mogelijk, de werkelijkheid anders te zien dan door de ogen van de Partij. Dit is het feit dat jij opnieuw zult moeten leren, Winston. Daarvoor is een daad van zelfvernietiging nodig, een wilsinspanning. Jij moet jezelf vernederen voordat je kunt genezen.'
Sinds ik mijn zoektocht begon naar een antwoord op de vraag of ik wel woke genoeg ben, is de stapel boeken op mijn werktafel en nachtkastje behoorlijk gegroeid. Enkele dagen geleden las ik voor het slapen gaan nog even in Who stole feminism? How women have betrayed women van de feministische filosofe Christina Hoff Sommers. Het boek werd voor het eerst gepubliceerd in 1994, maar is nog altijd actueel. Het is alsof je een recente beschrijving van Amerikaanse universiteiten leest waar de Social Justice Warriors (SJW) niet meer weg zijn te denken. In het hoofdstuk The Feminist Classroom kwam ik deze alinea tegen:
'In 1984, George Orwell's tragic hero, Winston Smith, tries to defy the torturer, O'Brien, by holding fast to the belief in an objective reality. O'Brien reminds Winston Smith that he will be paying the price for that old-fashioned belief: "You believe that reality is something objective, external, existing in its own right … But I tell you, Winston, reality is not external … It is impossible to see reality except by looking through the eyes of the Party.'
Ontkenning van een objectieve realiteit. Dat was ik bij de SJW'ers vaak tegengekomen. Het gaat hen niet om de objectieve werkelijkheid, maar om de subjectieve werkelijkheid, de geleefde ervaring, zo heb ik begrepen. Ik was benieuwd naar de context waarin de drie zinnen die Hoff Sommers citeerde stonden. De volgende ochtend zocht ik ze op in de Nederlandstalige editie van 1984 en vond de betreffende alinea die ik vervolgens als opening van dit artikel heb gebruikt.
Aan het eind van die alinea herkende ik nog een andere woke-gedachte, namelijk die van de vernedering, van de geestelijke zelfvernietiging. Je moet de werkelijkheid niet zien zoals de werkelijkheid is, maar zoals de Partij c.q. de SJW'ers willen dat je de werkelijkheid ziet. O'Brien tegen Winston Smith: 'Daarvoor is een daad van zelfvernietiging nodig, een wilsinspanning. Jij moet jezelf vernederen voordat je kunt genezen.' Hoe vernedering er in de praktijk van de SJW'ers aan toe kan gaan, kunt u lezen in aflevering 2 van deze serie of hier bekijken.
Anders dan in Orwells 1984 is bij de SJW'ers geen sprake van een georganiseerde Partij. Het is een schijnbaar losse verzameling van grote en kleine bewegingen die opkomen voor onderdrukten, kwetsbaren en gemarginaliseerden. Maar hoe verschillend die bewegingen ook zijn, vooral hun woordgebruik verraadt dat ze op een of andere manier met elkaar in verbinding staan.
Mijn levenslange belangstelling voor biologie bezorgde mij een nieuw inzicht. Ik kwam op internet vrij toevallig een TED Talk tegen van Suzanne Simard. Zij doceert in Canada aan de University of British Colombia op de Faculty of Forestry. De titel van deze TED Talk, How trees talk to each other, deed mij vrezen dat het een zweverig praatje zou worden, maar dat bleek geenszins het geval. Simard vertelde over het ondergrondse ecosysteem in een bos. Op het eerste gezicht hebben al die paddenstoelen en bomen weinig met elkaar te maken, maar dat is slechts schijn. Er worden voedingsstoffen uitgewisseld en via het ondergrondse schimmelnetwerk voeden volwassen bomen ('hub trees' of 'moederbomen') hun eigen zaailingen. Het allegaartje aan SJW-bewegingen lijkt daarop: één groot ondergronds ecosysteem met een grote verscheidenheid aan bovengrondse levensvormen.
Een van de belangrijkste 'moederbomen' van de SJW'ers is de Franse filosoof Michel Foucault. Hij werd in 1926 geboren in Poitiers en groeide op in een welgesteld milieu. Zijn moeder was de dochter van een chirurg. Zijn vader, zelf chirurg, nam de praktijk van zijn schoonvader over. Michel Foucault worstelde lang met zijn homoseksualiteit. In 1977 ondertekende hij een petitie waarin het Franse parlement werd opgeroepen om vrijwillige seks met kinderen jonger dan 15 jaar niet langer strafbaar te stellen. Foucault viel op jonge jongens en had verder nog een voorkeur voor sadomasochisme.
Michel Foucault was wit en kwam uit een geprivilegieerd milieu. Dat hij desondanks kon uitgroeien tot een held van de SJW'ers mag een wonder heten. Mogelijk hebben zijn homoseksualiteit en vroegtijdige dood hem gered. Begin 2021 zorgde een interview met de Frans-Amerikaanse filosoof Guy Sorman (1944), een vriend van Foucault, voor de nodige aandacht in de media. Sorman vertelde, dat Foucault zich eind jaren zestig, toen hij gasthoogleraar was in Tunis, aan jonge jongens had vergrepen. Guy Sorman had hem in Tunis opgezocht. "Daar liepen kinderen van acht, negen, tien jaar rond die riepen 'Neem mij, neem mij!', waarop Foucault hun geld toewierp en zei 'Kom om 10 uur naar de vaste plaats'. Daar had hij op de grafzerken seks met die jochies. De vraag of ze dat wilden, werd niet gesteld."
De jaren in Tunesië waren belangrijk geweest voor het denken van Foucault, zo begreep ik uit de samenvatting van het artikel Foucault in Tunesia: The encounter with intolerable power dat ik tegenkwam op internet. Het was geschreven door de sociologe Kathryn Medien en in 2019 gepubliceerd. Hier volgt de originele samenvatting van het artikel:
’In September 1966, 10 years after Tunisia officially gained independence from French colonial rule, Michel Foucault took up a three-year secondment, teaching philosophy at the University of Tunis. This article offers an account of the time that Foucault spent in Tunisia, documenting his involvement in the anti-imperial, anti-authoritarian struggles that were taking place, and detailing his organizing against the carceral Tunisian state. Through this account, it is argued that Foucault's entrance into political activism, and his associated work in developing a new analytic of power, was fundamentally motivated by his encounter with the neocolonial operatives of power that he witnessed and resisted while in Tunisia. In tracing the anti-colonial and anti-imperial struggles taking place concurrent to Foucault's development of his analytic of power, albeit struggles that are shown to not take centre stage in his subsequent works, this article concludes by suggesting that taking seriously the scholar-activist archive presented may offer us a set of radical Foucauldian tools for resistance.'
Ik heb voor u, beste lezer, een zin in bovenstaand citaat vet gemaakt. Herlees deze zin en laat hem even op u inwerken. Zijn verblijf in Tunesië zorgde voor een kennismaking met politiek activisme en was van invloed op zijn analyse van het verschijnsel 'macht'. Foucault was getuige van neokoloniale macht en verzette zich daartegen. Foucault, de witte Fransman uit een welgesteld gezin die jongetjes die kort na de onafhankelijkheid van Tunesië waren geboren geld toewierp en 's avonds seks met hen had op het kerkhof. De man die een aantal jaren later pleitte voor afschaffing van 'vrijwillige' seks met kinderen jonger dan 15 jaar. Foucault, de moederboom van de Social Justice Movement.
Aanvankelijk was Foucault marxist en hield hij zich bezig met de strijd van de arbeidersklasse, maar op den duur kreeg hij ook oog voor feminisme, homo-emancipatie en andere gemarginaliseerde groepen. 'Macht' vormde het centrale thema in het denken van Foucault. Volgens hem stond kennis in dienst van de macht; het zorgde ervoor dat de machtsverhoudingen in stand werden gehouden. Verder verwierp hij moraliteit; dat zag hij ook als een vorm van machtsuitoefening die de status quo moest handhaven. Foucault verwierp moraliteit en wilde ongestraft seks met jonge jongens kunnen hebben. Ik vraag mij af hoe de Social Justice Warriors zouden reageren als zij geconfronteerd zouden worden met de slachtoffers van Foucault.
Moederboom Foucault heeft ondertussen – direct en indirect – reeds enkele generaties academische zaailingen gevoed met zijn ideeën over macht. Waar eens het uitgebuite proletariaat de straat opging om te protesteren tegen de kapitalistische machthebbers, daar komen nu vooral geprivilegieerde studenten in opstand, omdat zij zich slachtoffer weten of wanen vanwege hun huidskleur, seksuele voorkeur, etnische achtergrond, sociaaleconomische positie van hun ouders, lichamelijke beperking of vul zelf maar in. Samen gaan deze slachtoffers de strijd tegen het door hun ervaren onrecht aan, niet met de leuze uit de tijd van de Verlichting Liberté, Egalité, Fraternité, maar met het moderne credo Diversity, Equity, Inclusion (DEI).
Op de universiteiten (maar ook in het bedrijfsleven) wappert fier het banier met daarop de initialen van de Heilige Drie-eenheid: DEI. Het management van diverse universiteiten (met name in de USA) heeft zonder noemenswaardig verzet te hebben geboden de vlag met daarop de spreuk 'Sapere aude' ('Durf te weten') gestreken en knielt sindsdien deemoedig voor het banier van de Heilige Drie-eenheid. In rap tempo zijn er de laatste jaren overal Chief Diversity Officers en Diversity and Inclusion Managers aangesteld die goed luisteren naar de studenten en er alles aan doen om ze te beschermen tegen de docenten die nog geloven in het Vrije Woord en de Wetenschappelijke Methode.
In de naam van 'Diversity' en 'Inclusion’ moet het Vrije Woord – een overblijfsel uit de tijd van de Verlichting toen wetenschap en intellectuele uitwisseling centraal stonden – sterk worden ingeperkt. Want zoals stokken en stenen botten kunnen breken, zo kunnen woorden diep door de ziel van de bonte verzameling geprivilegieerde slachtoffers snijden. Op Amerikaanse universiteiten zijn 'trigger warnings', 'safe spaces' en 'speech codes' al heel lang de gewoonste zaak van de wereld; alles om de getraumatiseerde slachtoffers te vrijwaren van nog meer pijn. De universiteit als een complex van gecapitonneerde ruimtes, zodat de patiënten, correctie, studenten, zich geen pijn kunnen doen. En natuurlijk overal doosjes met tissues om de traantjes weg te vegen. En een ruimte met puppy's om mee te knuffelen, immers, 'happiness is a warm puppy' (Charles M. Schulz). Wel eerst een afspraak maken, want de belangstelling is overweldigend. U denkt dat ik overdrijf? Lees mijn bespreking van het boek Policor in de polder van Sebastien Valkenberg.
Universiteitsdocenten zien zich gedwongen om op hun woorden te passen, want zoals jengelende kleuters dreigen met 'ik ga lekker tegen mijn moeder zeggen dat jij mij pijn hebt gedaan', zo deinzen de hypergevoelige slachtofferstudenten er niet voor terug om zich bij het hyperempathische management te beklagen over kwetsende woorden, ideeën en beelden. Een docent filosofie aan een Nederlandse universiteit schreef onlangs het volgende:
'Het was wel even schrikken toen ik er voor het eerst van beschuldigd werd om als witte man een onderdrukkend perspectief te hebben en dat uit te dragen tijdens colleges. Het went, maar ik blijf het raar en naar vinden. Kritiek van studenten is er altijd geweest. (…) Maar de afgelopen jaren is de teneur veranderd. De kritiek wordt beschuldigender en onaangenamer. Studenten beklagen zich dat ze zich gekwetst voelen, dat er te veel een westers perspectief wordt aangeboden, dat er te veel mannen worden besproken en te weinig vrouwen, dat het perspectief eurocentrisch is, dat studenten zich niet prettig voelen om zich te uiten. Ik worstel met deze kritiek omdat ik niet goed weet hiermee om te gaan.'
'De teneur van de studentenkritiek is de afgelopen twee jaar enorm veranderd. Het management denkt echter dat het aan mij ligt en heeft mij te kennen gegeven dat ik actie moet ondernemen om te voorkomen weer zulke opmerkingen in evaluaties te krijgen (= cancel culture). Ik heb inderdaad aanpassingen gemaakt. Ik laat geen video's meer zien en probeer discussies vermijden, neem gas terug. Van de week kreeg ik opmerkingen over dat het gebruik van de term 'handicapped person' (die ik van Singer kopieer) beledigend is. Ik ben dan ook angstig over wat de nieuwe evaluaties zullen zijn en eventuele repercussies van het management.'
George Orwell beschreef in 1984 een totalitaire staat waar burgers gedwongen werden zich te onderwerpen aan de Partij. Als de Partij zei dat twee plus twee vijf is, dan is twee plus twee vijf. Winston Smith werd gemarteld door O'Brien. O'Brien hield vier vingers omhoog en Winston Smith moest zeggen hoeveel vingers hij zag. Elke keer dat hij het waagde 'vier' te zeggen werd de pijn heviger, totdat hij uiteindelijk 'vijf' zei. O'Brien: 'Nee, Winston, dat heeft geen zin. Je liegt. Je denkt nog dat het er vier zijn.' Korte tijd later stopte O'Brien even met de marteling.
'Jij bent een trage leerling, Winston,' zei O'Brien vriendelijk.
'Wat kan ik daaraan doen?', snikte hij. 'Wat kan ik er aan doen dat ik zie wat er voor mijn ogen is? Twee en twee is vier.'
'Soms, Winston. Soms is het vijf. Soms is het drie. Soms is het dat alles tegelijk. Je moet beter je best doen. Het is niet gemakkelijk om te genezen.'
'Wat kan ik daaraan doen?', snikte hij. 'Wat kan ik er aan doen dat ik zie wat er voor mijn ogen is? Twee en twee is vier.'
'Soms, Winston. Soms is het vijf. Soms is het drie. Soms is het dat alles tegelijk. Je moet beter je best doen. Het is niet gemakkelijk om te genezen.'
In 1984 stierf Michel Foucault op 57-jarige leeftijd aan de gevolgen van aids. Hij ligt onder een zware grafzerk in Vendeuvre du Poitou (arrondissement Poitiers), samen met zijn moeder Anne Malapert-Foucault (1900-1987) en een zekere Pierre Giraudeau (1800-1848). De ideeën van Michel Foucault blijven zich tot op de dag van vandaag verspreiden, als ondergrondse schimmeldraden.
Meer van Martin Harlaar