4 maart 2022
De rode lijn van normen en waarden
Wees op je hoede wanneer Poetin je meedeelt dat je zijn bescherming nodig hebt. Voor je het weet, rijden zijn tanks door je straten, worden je verkozen leiders weggejaagd, bedreigd of gedood en vervangen door lokale aan Rusland schatplichtige potentaatjes. Je eindigt steevast als een echte vazalstaat, met geen enkele zeggenschap over je eigen toekomst. Je vrijheid verdwijnt, je welvaart stagneert, en de corruptie tiert welig. We hadden al Transnistrië, Abchazië, Zuid-Ossetië, de Krim, Donetsk, Luhansk, Wit-Rusland, en nu is Oekraïne aan de beurt. Welkom in het nieuwe Russische Rijk. Welkom in de logica van de maffia.
Toen Poetin ter voorbereiding van de oeverloos cynische invasie in Oekraïne een goed georkestreerd schimmenspel opvoerde, zijn velen in het Westen er toch weer met open ogen ingetuind. De zogenaamde oefeningen, de troepenconcentraties, het temporiseren tot het einde van de Winterspelen om Xi niet te bruuskeren, de leugens tegen een parade van wereldleiders die de vrede kwamen bepleiten, de oproep van het medeplichtige Russische parlement om de onafhankelijkheid van Donetsk en Luhansk te erkennen, met als duister orgelpunt de niet-geprovoceerde nachtelijke invasie van een buurland.
_De onzichtbare rode lijn
Poetins regime had wel wat Westers weerwerk ingecalculeerd maar verwachtte in essentie dat we, zoals gewoonlijk, niets echt iets substantieels zouden doen. Wat sancties hier en daar, dat zat er altijd aan te komen, maar Rusland kon het met haar goedgevulde oorlogskas van meer dan 600 miljard wel even uitzingen. Bovendien kon het Westen zich niet permitteren echt strenge sancties te nemen, want Rusland kon er dan altijd nog mee dreigen de olie- en gaskraan dicht te draaien. Omdat de burgers in het Westen daar zware last van zouden ondervinden en in opstand komen, zouden decadente democratieën dus nooit reageren met echt zware sancties. Dat was de analyse. Fout.
Wat het Russische regime fundamenteel niet begrijpt, niet kan begrijpen, is dat normen en waarden voor een meerderheid van Europese burgers echt van belang zijn. Natuurlijk denken we soms eerst aan ons eigenbelang en wordt internationaal beleid daardoor een beetje een koehandel. Onze vrije media wijzen ons veelvuldig op deze zwakte. Maar de meeste Europese burgers hebben nog altijd een feilloze neus voor vrijheid, waarheid, eerlijkheid en gelijkheid. Bestook mensen met zoveel propaganda als je wil, maar ergens is er een grens, een onzichtbare rode lijn, die je niet straffeloos overschrijdt. Met deze agressie heeft Poetin die rode lijn gewoon proberen uit te vegen.
_Negatieve reciprociteit
De reactie van de Europese bevolking is nu koude woede. Na de eerste dagen van shock, eisen ze actie van hun leiders. Normen en waarden kunnen alleen maar bestaan omdat er mensen zijn die ze willen afdwingen, desnoods ook ten koste van henzelf. Dat heet negatieve reciprociteit en het is een van de sterkste drijfveren van menselijk gedrag. Daarom zien we nu een spectaculaire escalatie van sancties, waaronder een aantal zaken die het Russische regime met zekerheid niet had verwacht. Daarom zien we nu dat ook de sportwereld Rusland aan de kant zet. Daarom wordt de cynische Russische propagandamachine eindelijk aan banden gelegd.
Met name het bevriezen van de buitenlandse reserves heeft het regime verrast. Meer dan de helft van de Russische oorlogskas zit in digitale kluizen, waarvan wij de sleutel hebben weggegooid. Dit leidt onmiddellijk tot financiële instabiliteit, maar zorgt er ook voor dat het regime nu zelf meer dan ooit afhankelijk is van de stroom euro's en dollars die wij betalen voor hun olie en gas. Omdat de oorlogskas weg is, hebben ze nu ook zelf een probleem als ze bij wijze van tegensanctie de kraan zouden dichtdraaien. Deze verregaande stap is misschien de prelude voor een nieuw ijzeren gordijn.
_De prijs en de kost van energie
De beste manier om in de toekomst duidelijker grenzen te kunnen stellen aan Russische agressie, is om af te kicken van onze verslaving aan olie en gas. Dat weten we al langer, maar dit moet nu versneld doorgezet worden. Daarnaast moeten we ook nadenken over hoe de prijs van elektriciteit bepaald wordt, want hier schieten we onszelf in de voet. In Europa bepaalt de kost van de duurste productie-eenheid die nog moet worden ingezet, dikwijls een gascentrale, de elektriciteitsprijs. Omdat de kosten van nucleaire, wind- en zonne-energie niet zijn veranderd, stijgen daardoor de prijzen veel meer dan de kosten.
Bijgevolg vloeien de duurdere gasprijzen niet alleen naar Rusland, maar voor een groot stuk ook naar de hogere winsten van onze elektriciteitsproducenten. Dit marktontwerp is ongeschikt voor de huidige omstandigheden. Waarom zouden we de elektriciteitsprijzen tijdens deze crisis niet baseren op de gemiddelde kostprijs plus een winstmarge, waarbij het verlies bij de gascentrales wordt gecompenseerd door de extra winst bij andere centrales? Stel een bedrijf dat elektriciteit produceert met zon, wind, nucleair en gas. Dit bedrijf maakt extra winst aan deze crisis omdat de prijzen veel meer stijgen dan de kosten. Waarom niet die extra winst aanwenden om de prijzen te verlagen voor de gebruikers? Zo doet het Russische gaswapen ons minder pijn.
Column oorspronkelijk verschenen in De Tijd, 2 maart 2022. Overgenomen met toestemming van de auteur.
Meer van Koen Schoors