5 april 2022
Identiteitsdenken. Newspeak 2.0 en de opdeling van de samenleving (deel 4)
De newspeak zoals tot hiertoe behandeld, past in het kader van het hedendaagse op hol geslagen identiteitsdenken. Politiek en maatschappelijk is 'identiteit' aan de orde van de dag, of het nu gaat om het 'kleine' of het 'grote' identiteitsstreven, om de termen van Elchardus (2021) te gebruiken. In het laatste geval gaat het om religie, natie en klasse, de klassieke grote groepen waartoe burgers van een land zich rekenen. In het 'kleine' identiteitsstreven gaat het om particuliere identiteiten: ben ik blank of zwart (of van kleur), man of vrouw, wat is mijn genderidentiteit? Ook bij de 'grote' identiteiten is taalcontrole belangrijk, denken we aan de definitie van antisemitisme die kritiek op de staat Israël omvat, of aan islamofobie als een vorm van racisme, terwijl de islam helemaal geen ras maar een godsdienst is. Er wordt gewrikt aan de taal, en men doet pogingen om wetgeving te ontwikkelen (de wet op het negationisme is een bekend voorbeeld, maar ook antidiscriminatiewetten) om de fenomenen die met deze woorden benoemd worden, te beteugelen.
Wat in deze essays behandeld wordt, heeft echter te maken met wat Elchardus het identitair particularisme noemt, het 'kleine' identiteitsstreven. De hysterische preoccupatie met particuliere identiteiten leidt tot wat Christiaan Weijts in De Groene Amsterdammer de 'orwelliaanse kippenhokken' noemt:
'Mensen die menstrueren. Mensen van kleur. Mensen van vagina. Ik hoorde van iemand met Turkse roots dat hij zich niet in het racismedebat diende te mengen als "non-black person of colour". In het identiteitsdenken stikt het van de orwelliaanse kippenhokken, waar de bewoners zich vrijwillig in verschansen.' (De Groene Amsterdammer 6 januari 2021)
Door zich op te werpen als gemarginaliseerde groep, de zwarten en mensen van kleur, de niet-heteroseksuelen, allerlei soorten van minderheidsgroepen, eisen zij respect, zowel in aanwervingsbeleid als in aanspreekvormen, en genoegdoening voor victimisatie, marginalisatie, niet-representatie. Dat vergt een batterij aan gespecialiseerde nieuwe woorden, type Woordenlijst C uit newspeak (safe spaces, bescherming tegen microagressie, trigger warnings enz.), niet toevallig hoofdzakelijk uit de Angelsaksische wereld overgewaaide termen met een ideologische lading:
safe spaces - de bubbels waar alleen gelijkgezinden van dezelfde minderheid samen zitten, een nieuwe vorm van 'emanciperende segregatie'
trigger warning - waarschuwing aan het begin van een college, een boek of een film dat sommige personen door de inhoud gekwetst kunnen worden
victimization - slachtofferschap, met name zoals ervaren door minderheden
microagressie - door een minderheid als beledigend, kwetsend of discriminerend ervaren gedrag; daarbij de intentie van de 'dader' buiten beeld, het is het 'slachtoffer' dat bepaalt of er al dan niet van 'agressie' sprake is
cancel culture - het verwijderen of deplatformen van 'daders'
dekolonisatie - het aanpassen van openbare ruimtes, de academia, bibliotheken enz. aan de wensen van personen die uit historisch gekoloniseerde landen komen
trigger warning - waarschuwing aan het begin van een college, een boek of een film dat sommige personen door de inhoud gekwetst kunnen worden
victimization - slachtofferschap, met name zoals ervaren door minderheden
microagressie - door een minderheid als beledigend, kwetsend of discriminerend ervaren gedrag; daarbij de intentie van de 'dader' buiten beeld, het is het 'slachtoffer' dat bepaalt of er al dan niet van 'agressie' sprake is
cancel culture - het verwijderen of deplatformen van 'daders'
dekolonisatie - het aanpassen van openbare ruimtes, de academia, bibliotheken enz. aan de wensen van personen die uit historisch gekoloniseerde landen komen
_De bewakers van het identitair particularisme
Talrijk zijn de handleidingen en adviesboeken die online verschijnen om de cultuursector en het onderwijs naar het 'juiste' taalgebruik te brengen. Opmerkelijk is het hoe vaak nieuwkomers daarbij de pen vasthouden, en hoe zeldzaam de inbreng van taalkundigen of professionele taalbeheersers is. De meesten richten zich op de cultuursector, een sector die, om de door de subsidiegever gestelde quota te halen, zeer gevoelig is voor de verlangens en aspiraties van minderheden. Uitgevers plaatsen auteurs onder curatele van sensitivity readers, een soort van censoren die erop moeten toezien dat er geen onvertogen woorden vallen die voor de 'beschermde' groepen kwetsend kunnen zijn bij het lezen van een roman, novelle, verhaal of gedicht. Het getuigt van een tendens tot infantilisering die we ook in andere sectoren steeds meer tegenkomen. Commerciële persmedia halen influencers in huis om opiniestukken te schrijven die het opnemen voor deze of gene 'gemarginaliseerde' groep. Aan de universiteiten is het inclusiviteitsdenken inzake gender en de daaruit voortvloeiende 'positieve discriminatie' (mooi voorbeeld van newspeak 2.0) al langer bekend. Sinds kort is de roep om 'dekolonisering' erbij gekomen. Het vindt zijn weerslag in curriculumontwikkeling en onderzoeksbeleid, en er is, zeker in Nederland, een nieuwe laag van de universitaire bureaucratie met 'diversity officers', 'mental coaches', en wat al meer nodig geacht wordt om de steeds 'diversere' groep van studenten te vrijwaren van prikkels en invloeden die hen uit hun comfortzone kunnen halen. Vrijheid van meningsuiting, academische vrijheid: het worden steeds meer holle begrippen. En als het beleid er niet in slaagt het onderwijzend personeel te disciplineren, kunnen er uit allerlei hoeken (collega's, studenten) acties gelanceerd worden en oproepen tot canceling of zelfs regelrecht ontslag. Vervolging die herinnert aan de tijden van de Culturele Revolutie in China.
_De begunstigden van het identitair particularisme
De opgehitste sfeer aan universiteiten en in de samenleving rond ras, gender en identiteit, is schadelijk voor iedereen, aldus Pluckrose en Lindsay (2020). Het resultaat is immers een fragmentering van de samenleving in 'Orwelliaanse kippenhokken' (Weijts). Die speelt in het voordeel van de heersende macht, meer bepaald de 1% van de samenleving. De miljardairs die zich filantropen noemen, en actief de ngo's en activistengroepen van het identitaire denken met grote donaties begunstigen (de Ford Foundation, de Open Society Foundation enz.). Vergeten we ook niet de techmiljardairs, die hun geld verdienen met herrie op de sociale media, en garen spinnen bij de polarisering. De disruptie teweeggebracht door het zagen aan de poten van de taal, past naadloos in het narratief van het neoliberalisme. Gramsci wist al dat om de culturele hegemonie te verwerven, je erin moet slagen om je taal op te leggen aan het maatschappelijk debat.
_Taalfascisme schaadt iedereen
In hun schitterende analyse Cynical Theories van het doorgeslagen identiteitsdenken aan Amerikaanse universiteiten gebruiken Pluckrose and Lindsay (2020) de volgende ondertitel: How Activist Scholarship Made Everything About Race, Gender, and Identity—and Why This Harms Everybody. Die schade aan iedereen, zowel de minderheidsgroepen als die waartegen ze zich keren, is divers. De minderheidsgroepen wordt actorschap ontzegd, aan vrouwen of zwarten (enz.) die op grond van hun vrouw-zijn of zwart-zijn (enz.) een academische baan of een directeurschap in de culturele sector krijgen, wordt de boodschap afgegeven dat ze die baan niet op grond van verdienste zouden kunnen krijgen. Het vooropstellen van de kleine identiteit als basis voor maatschappelijk handelen, zorgt voor een fragmentering van de samenleving, en neemt het draagvlak weg voor echte solidariteit. Elchardus schrijft in Reset: 'Of identitair particularisme nu zijn oorsprong vindt in een ontspoorde emancipatiebeweging of in de reactie daarop, het is overduidelijk een ontwikkeling die ons samenlevingsmodel ondergraaft.' (2021: 142)
_Slotbedenking
Om dit ontspoorde identiteitsdenken te promoten wordt de taal misbruikt, grotendeels volgens de lijnen door Orwell beschreven. Op het achterplat van M. Harlaar (2022), Ben ik wel woke genoeg?, lezen we: 'Kriskras trok auteur Martin Harlaar door het Land van Woke, dat hem in toenemende mate voorkwam als een mengeling van Lewis Carrolls Alice in Wonderland en George Orwells 1984. Soms alleen maar bizar en lachwekkend, vaak ook bedreigend en angstaanjagend.'
We zijn deze essayreeks begonnen met de leuzen van de Partij die in 1984 zijn uitgehouwen in de witte gevel van het Ministerie van Waarheid:
'oorlog is vrede
vrijheid is slavernij
onwetendheid is kracht'
vrijheid is slavernij
onwetendheid is kracht'
Newspeak 2.0 slaagt erin, dankzij begrippen als Critical Race Theory, 'emanciperende segregatie' (safe spaces!), en dankzij de eindeloze reeks gendergerelateerde subidentiteiten, vergelijkbare contradicties als waarheden voor te stellen:
'racisme is antiracisme
taalverarming is taalverrijking
afwijkend is normaal
exclusie is inclusie'
taalverarming is taalverrijking
afwijkend is normaal
exclusie is inclusie'
De maatschappij wordt verdeeld, groepen tegen elkaar opgezet, het intellectuele debat wordt bemoeilijkt. De echte tegenstelling, die tussen rijk en arm, dreigt zodoende naar de achtergrond te verdwijnen. Dat komt diegenen die aan de comfortabele kant van die tegenstelling zitten, ongetwijfeld goed uit.
Lees hier deel 3 van deze essayreeks.
Meer van Willy Vandeweghe
Lees hier deel 3 van deze essayreeks.