10 januari 2019
De stad op mensenmaat
In 2017 verscheen bij VUBPress het boek 'De Humane Stad'. Een denkgroep van onderzoekers reflecteert erin over de uitdagingen waar de samenleving voor staat en welke antwoorden een humane stad hierop kan of moet formuleren. Dit resulteerde in 30 voorstellen, die elk een visie presenteren op wat de kenmerken zijn, of moeten zijn, van een humane stad. Als humanisten is het van fundamenteel belang dat we mee nadenken over de stad van de toekomst. Hoe willen we dat die eruit ziet, aan welke behoeften moet ze voldoen, welke fundamentele waarden willen we, van architecturaal tot sociologisch niveau, mee helpen realiseren?
_De uitdagingen van de humane stad
Wereldwijd wonen steeds meer mensen in steden. Volgens onderzoek van de Verenigde Naties zal tegen 2050 zowat 68% van de wereldbevolking in steden leven, vandaag is dat zowat 55%. De shift van het landelijke naar het stedelijke vormt samen met de toenemende populatie een behoorlijke uitdaging voor de leefbaarheid van die steden.
Ik kan in deze korte tekst niet alle thema's behandelen, maar wil, aan de hand van een aantal topics en vragen, toch een schets geven van de grote veranderingen die op til staan.
De druk op de (publieke) ruimte neemt toe. Heel wat ruimte wordt niet goed benut, is onvoldoende gedeeld of onrechtvaardig verdeeld en is niet duurzaam vormgegeven. Hoe kan ruimtelijke planning leiden tot een beter leven in de stad?
De stadspopulatie wordt steeds diverser. Nu reeds spreekt de stedelijke bevolking meerdere tientallen talen en hebben mensen bijzonder uiteenlopende culturele achtergronden, politieke opvattingen en levensbeschouwingen. Hoe kunnen we een vreedzame en constructieve vorm van samenleven genereren, in acht genomen die groeiende melting pot? En hoe kunnen we maximale levensbeschouwelijke neutraliteit garanderen en humanistische waarden tot ontplooiing laten komen?
Er is ook nood aan andere woonvormen. De huishoudens zijn de voorbije eeuw veel kleiner geworden, tot minder dan twee personen in Vlaanderen. Ook onze wooncultuur is in volle verandering. Als we de sterk gestegen vastgoedprijzen en de problematiek van huisjesmelkerij bekijken, stelt zich de vraag wat betaalbaar wonen precies betekent. Is een leven in de stad enkel bedoeld voor diegenen die het zich kunnen permitteren, of moeten we maatregelen treffen zodat zoveel mogelijk mensen een kwaliteitsvol stadsleven kunnen opbouwen? Welke woonvormen zijn leefbaar en duurzaam? Moeten we hoger bouwen of net niet?
Bovendien worden we met zijn allen gemiddeld ouder. Hoe gaan we de zorg organiseren? Hoe zorgen we ervoor dat mensen niet vereenzamen, terwijl ze omringd zijn door tien- tot honderdduizenden mensen?
Een dynamische en innovatieve burgermaatschappij is een hefboom voor een leefbare, duurzame, humane stad. Bewoners hebben impact op het lokaal beleid, de cocreatieve samenleving installeert zich. Hoe gaan lokale besturen daarmee om? Kan of moet iedereen daaraan deelnemen?
Ondanks de technologische vooruitgang blijven congesties en emissies door voertuigen stijgen. Heel wat aspecten beïnvloeden de mobiliteit(svraag), waaronder de ruimtelijke ordening, de beschikbaarheid van openbaar vervoer en onze verplaatsingscultuur. Kan de stad autoluw zijn ondanks een stijging in de transportvraag (zowel privaat als bij bedrijven)?
De slimme stad streeft naar een verbetering van de sociale, economische en ecologische omstandigheden door technologie en datainformatie te gebruiken. Hoe bewaken we dat de gegevens uit dataverzamelingen effectief ingezet worden om de stad leefbaarder te maken? Hoe gaan we om met dataongeletterdheid?
_De mens centraal
Bovenstaande (en meer) vragen houden zowel burgers als (lokale) besturen bezig. Een valkuil bij het beantwoorden van deze vragen is dat we de technologie of het middel centraal zetten. Essentieel is evenwel dat we de mens steeds als doel voor ogen houden in het zoeken naar oplossingen voor deze uitdagingen en dat we de technologische kansen die zich voordoen, maximaal aangrijpen. Innovatie en technologie moeten met andere woorden een leefbare, duurzame, humane samenleving faciliteren.
_Het boek ‘De Humane Stad’
Het boek gaat via thematische hoofdstukken in op al deze uitdagingen en formuleert een aantal voorstellen die ook voor het lokale bestuur inspirerend zijn.
Ik zie graag het onderzoek naar deze uitdagingen voortgezet, in een klankbord met de steden. En graag met wat extra aandacht voor het thema armoede, iets wat geen enkele stad onberoerd laat maar soms onvoldoende expliciet aan bod komt in het boek. Armoede is in elk thema relevant, en moet zowel op de oorzaak als op de effecten aangepakt worden. Het is evident dat een humane stad een stad zonder armoede is.
Ik raad elke humanist die mee wil nadenken over de toekomst van het leven in de stad dit boek aan. Dat steeds meer mensen de stad als hun biotoop zien, is onvermijdelijk en om vele redenen ook positief. Ook als we er niet over nadenken, groeien de steden. Maar als we een humanistische stempel willen drukken op de stedelijke toekomst, laten we best niet te veel aan louter zelforganisatie over, in acht genomen de vele uitdagingen waarvoor we staan.
Ballon, P., Macharis, C. & Ryckewaert, M.: De humane stad. 30 voorstellen voor een stad op mensenmaat (VUB Press, 2017)
_Verder lezen:
- Simon Francke en Gert-Jan Hospers: De levende stad, over de betekenis van Jane Jacobs (Sun Trancity, 2009)
- Jan Gehl: Steden voor mensen (Vanden Broele, 2016)
- Benjamin Barber: Als burgemeesters zouden regeren. Wat regeringsleiders kunnen leren van lokale politici (Nieuw Amsterdam, 2015)