19 augustus 2022
Werelddag van de Fotografie (4)
Ter gelegenheid van de Werelddag van de Fotografie (19 augustus 2022) presenteert het Humanistisch Verbond vier (naar elkaar verwijzende) teksten geschreven door em. prof. beeldcultuur en kunstexpert Johan Swinnen. De rijk geïllustreerde teksten brengen hulde aan het medium en belichten diverse aspecten ervan.
- Geboorte van 'een spiegel met een geheugen'. Een bondige geschiedenis van de vaders van de fotografie
- Roland Minnaert, fotograaf van de vrijheid. De favoriete foto's uit zijn oeuvre, door Johan Braeckman, Anne Chapelle en Bruno De Wever
- Fotografie opgelicht. Het hybride beeld na fotografie. Een opiniestuk door Johan Swinnen
- Feest in de donkere kamer met Roland Minnaert. Vier interviews over humanistische fotografie, over collega-fotografen, over fotografen als luie schilders
_Feest in de donkere kamer met Roland Minnaert
Op 19 augustus 1839 werd te Parijs de uitvinding van de fotografie aangekondigd. Dit betekende de ‘officiële’ geboorte van deze nieuwe techniek. Onze jonge staat België, die pas in 1830 werd opgericht, was erg ontvankelijk voor gedachtestromingen, gebeurtenissen en nieuwigheden die uit Parijs kwamen. In België sprak men immers dezelfde taal als bij grote buur Frankrijk, dat economisch sterk stond en over een toonaangevende intelligentsia en artistieke scéne beschikte. Wegbereider van de fotografie Daguerre kende slechts één ideaal: ‘De illusie van de werkelijkheid’.
De geografische nabijheid en intellectuele verwantschap vergemakkelijkten ook de overdracht van technologische kennis. Via persoonlijke contacten en op initiatief van een Belgische drukker en lithograaf, die geboeid was door de mogelijkheden van de daguerreotypie als reproductiemiddel, kon het Belgische publiek reeds in september 1839 de eerste bij ons gemaakte foto’s bewonderen.
_De fotografische cultuur
Fotografie onderscheidt zich van de overige beeldende kunsten door de aanwezigheid van een eigen beeldtaal, die in hoge mate bijdraagt tot de kwaliteit van het medium. Ondanks het feit dat er sprake is van verschillende vormen en toepassingen, heeft de fotografie daardoor in toenemende mate een eigen plaats gecreëerd binnen de beeldende kunsten. Eerst en vooral moet de definitie van het medium fotografie bepaald worden, want die ontbreekt vandaag volledig. We missen in de gehele discussie tussen actoren een helder inzicht in de esthetiek en het gebruik van de fotografie.
Verder bevindt de fotografie zich in hetzelfde zoekproces als de andere kunstvormen. Fotografie en kunst geven parallelle antwoorden op het tijdsbeeld en drukken dikwijls dezelfde wereldvisies uit. Fotografie levert nooit een volledig betrouwbare reproductie van de werkelijkheid. Daardoor is fotografie in ieder geval geen neutraal medium: of we het ons realiseren of niet, de camera herinterpreteert de wereld rondom ons. De camera laat ons de wereld letterlijk anders zien. Kijken naar fotografie moet je leren.
_De donkere kamer van Roland Minnaert
Daarom is het goed eens terug te bliken naar de periode 1967 en de daaropvolgende deccenia. Het beroep ‘fotograaf’ floreerde als nooit ervoor. Tijdens en na ‘les événements de Mai-Juin 1968’ verborgen de fotografen in ons land zich overdag in de doka’s van fotoclubs. ’s Avonds spreidden de progressieven onder hen wel de rode loper uit voor de films van de ‘Nouvelle Vague’, Antonioni, Pasolini en Fassbinder. Ze genoten van de humanistische ethiek die het witte doek uitstraalde met verhalen gebaseerd op het dagelijks leven. Film is altijd de krachtigste spiegel geweest van zelfreflectie – de vervorming inbegrepen – van sociale veranderingen. En verder staarden de fotografen naar het dogma van ‘le moment décisif’ van Henri Cartier-Bresson, stichter van het legendarische collectief Magnum Photos. Onze fotografen liepen niet mee door de straten met rode vlaggen en waren geen strijdmakkers om de wereld te veranderen. Ze voerden liever verhitte discussies over het gebruik van zwartwit- of kleurfotografie in de bruine kroegen als de Antwerpse Muze, de Brusselse Dolle Mol en Petite Lénine. Recent onderzoek heeft aangetoond dat van de protestacties van bewegingen, vakbonden en instellingen er bitter weinig fotoarchief beschikbaar is. De protesteerders kwamen uit universiteiten en de kunststudenten die actief waren kwamen uit de schildersateliers, maar niet uit de fotostudio’s. De manifestaties zijn slecht gedocumenteerd, foto’s uit de krantenarchieven verdwenen. Hier ligt een zware opdracht te wachten voor de fotomusea in Antwerpen en Charleroi om het toch nog beschikbare materiaal te vinden, te archiveren en te ontsluiten.
Een gelukzalige pionier van het vrije beeld is zeker en vast Roland Minnaert (1939), een gangmaker van het vrije libertaire beeld, die zich met zijn persoonlijkheid en specifieke talent, met zijn Hasselblad, Nikon en Leica bewapende in het activistische (kunst)leven waar hij voor koos om zichzelf te kunnen zijn met zijn grote talent.
_Roland Minnaert, fotograaf van de vrijheid
None
Roland Minnaert (1939) geeft als humanistische fotograaf vanaf de stoute jaren 1960 tot heden, visueel zo treffend uitdrukking aan het groeiende zelfbewustzijn van zijn tijdgenoten.
Tijdens de jaren 1970 en 1980 evolueerde het nadenken over fotografie in de richting van een theorie over de fotografie op zich. Het was de periode van de essays en artikels die probeerden de bijzonderheden, de ontologische of semiologische modaliteiten, de differentiële of onwrikbare identiteit van de fotografie te bepalen. De woord- en beeldanalyse werd er boeiender door. Auteurs creëerden immers ook foto’s. Inspirerende voorbeelden uit de jaren zestig passeerden de revue: Julio Cortàzar met het verhaal Het kwijlen van de duivel (1959), waarop Michelangelo Antonioni zijn film Blow-Up baseerde, Het avontuur van een fotograaf door Italo Calvino (1958) of De donkere kamer van Damocles door Willem Frederik Hermans (1958). Roland Minnaert werd erdoor beïnvloed.
Fotografie en kritisch engagement vormen echter geen vanzelfsprekend paar. Het menselijk bewustzijn en de menselijke ervaring vormen het domein van de fotograaf. Algemeen is er door de digitale revolutie die optrad onmiddellijk na de eeuwwisseling een grote verschuiving in het genre gaande waarbij de fotograaf/journalist is verveld tot visuele storyteller wat zich heeft ontwikkeld tot een volstrekt autonoom en bijzonder waardevol genre; daarnaast wordt fotografie professioneel op vele manieren toegepast binnen diverse genres (reclame, communicatie, wetenschap e.a.); fotografie is ook een heel populair en toegankelijk expressiemiddel geworden dankzij de smartphone.
We opteren vandaag feestelijk, maar kritisch en in de voorsporen van Roland Minnaert op humanisering en zingeving. Dus geen debat over conservatieve tradities en gebruiken, maar hoe de progressieve idealen met fotografie bewaarheid kunnen worden. En meer dan ooit is er behoefte aan een nieuwe generatie fotohistorici en fotocritici met eigen standpunten die hun visies kunnen ontwikkelen.
Fotografie en protest is een huis met vele kamers. Misschien zet fotograaf John Vink het venster open van een belangrijke leefkamer met volgende quote: ‘Photography cannot do everything. Yes, it provides information at different levels, but it cannot change the world. That one can be changed only by those who are looking at the photographs.’
*
We interviewden Roland Minnaert bij hem thuis op de vooravond van zijn tentoonstelling en de presentatie van zijn boek, tevens catalogus, georganiseerd door het Humanistisch Verbond in 2021.
Hieronder kunt u kijken naar vier korte interviews door Johan Swinnen met de fotograaf:
Meer van Johan Swinnen