1 september 2025
Wisselwachter - Amerika-Europa 1933-1945
Dit is het verhaal van een man die het te druk had met het redden van de wereld. Niemand had een idee van wat hij allemaal deed. Een man die van 1933 tot 1945 de loop van de wereldgeschiedenis bepaalde: Harry Hopkins.
Op overtuigende wijze tekent Geert Mak het beeld van een tijd vol grote dilemma’s over democratie, economie, bijstand en oorlog.
Geert Mak (°1946) is een Nederlandse journalist die verschillende bestsellers schreef. Hij studeerde rechten aan de Universiteit van Amsterdam. Als student werkte hij bij de Pacifistische Socialistische Partij. In 1973 werd hij docent staats- en vreemdelingenrecht aan de Universiteit van Utrecht. Hij was redacteur van De Groene Amsterdammer en later verbonden aan de buitenlandredactie van VPRO-radio en NRC Handelsblad. Van 2000 tot 2003 bekleedde hij aan de Universiteit van Amsterdam de Wibautleerstoel. Tweemaal werd hij verkozen tot Historicus van het Jaar en hij ontving meerdere eredoctoraten.
In Wisselwachter beschrijft Geert Mak Harry Hopkins als adviseur van Franklin Delano Roosevelt. Van 1933 tot 1945 zijn zij bepalend voor wat er in de wereld gebeurde. Roosevelt geldt als één van de grootste presidenten in de Amerikaanse geschiedenis. Hij werd dan ook vier keer verkozen. Hopkins was daarbij zijn belangrijkste medewerker, zijn wisselwachter. Voor Jean Monet was hij als een schaduwprins, onmisbaar. Hopkins wist de verbeelding van Roosevelt om te zetten in realiteit. Hij was met al zijn zelfopoffering een van de moedigste figuren van Wereldoorlog II. Zijn gezondheid bracht hem keer op keer aan de rand van de afgrond. Maar hij kwam er telkens weer bovenop en hernam dan zijn taak om president Roosevelt bij te staan. Vanaf maart 1941 werd Hopkins zelfs een soort plaatsvervangend president. In de samenwerking tussen Amerika en Engeland speelde hij een voorname rol.
In Wisselwachter treden alle figuren op die in deze woelige tijd het Witte Huis bevolkten. Mak schrijft gedetailleerd en zeer genuanceerd over de Roosevelts en hun verwevenheid met Hopkins. Na het tot stand brengen van het programma van de New Deal, schoolt hij zich om tot defensiespecialist. In de eerste plaats had hij aandacht voor de internationale politiek en werd hij een trans-Atlantische go-between. Hij werd niet enkel een intimus van Winston Churchill, maar won ook het vertrouwen van Jozef Stalin.
Opvallend in deze geschiedenis is dat er niet enkel de strijd tegen het Hitler-regime was, maar ook de Japanse aanval in de Stille Oceaan. Voor Amerika was dit zo mogelijk nog belangrijker.
Mak beperkt zich echter niet tot de grote politiek. Alle figuren die het Witte Huis frequenteerden worden tegenover elkaar afgezet: echtgenotes, vrienden, collega’s, medewerkers. Het boek leest als een who ‘s who over bewoners en gasten van het Witte Huis. Over hun liefdesperikelen en hun tragische gezondheid wordt breed uitgeweid. De focus in dit boek ligt trouwens niet op president Roosevelt maar bij Hopkins als stille kracht achter alle getroffen overeenkomsten. De positie van Hopkins was dikwijls moeilijk, maar tekens weer wist hij de plannen van zijn president doelmatig te verwezenlijken. Het boek geeft een realistische inkijk op wat diplomatie kan inhouden.
Over deze periode en mensen zijn er reeds ongelofelijk veel studies, biografieën, naslagwerken verschenen. Toch slaagt Mak er in een nieuw licht te brengen op deze helse periode. In meer dan 500 pagina’s geeft hij een zeer persoonlijke inkijk op de figuren die toen het verloop van de wereld vormgaven. Hij belicht daarbij één persoon – Harry Hopkins – op zo’n manier dat we niet over hem lezen, maar met hem leven. Een zoveelste boek over WO II ? Ja, maar met een zeer specifieke inkijk op een wereld en een man die wij niet kennen. Alles was en is niet zo eenvoudig als dikwijls wordt voorgesteld. Mannen als Hopkins treden daarbij niet op de voorgrond maar bepalen wel de afwikkeling van de geschiedenis. Het boek start trouwens in de jaren ’30: de grote financiële clash en de daaropvolgende New Deal-politiek. Ook hierin vinden we de hand van Hopkins terug.
Het onderwerp dat Mak belicht is zo uitgebreid dat hij zich toch heeft dienen te beperken. Waarschijnlijk is er over tal van zaken die in het boek zijdelings vermeld worden, nog veel meer te schrijven. Mak heeft zich – uiteraard – zeer grondig gedocumenteerd. Daardoor vind je op het einde van het werk dan ook een zeer uitgebreide bibliografie.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
