4 december 2025
Het onwaarschijnlijke kan gebeuren. En 15 andere lessen uit de geschiedenis
In ‘Het onwaarschijnlijke kan gebeuren’ lezen we een diepgaande en persoonlijke reflectie op de onvoorspelbaarheid van het verleden. Het laat zien dat geschiedenis geen vaststaande reeks van feiten is, maar vaak een complex samenspel van onverwachte en onwaarschijnlijke factoren die haar hebben gemodelleerd.
Auteur is de 104-jarige Edgar Morin, een invloedrijke Franse filosoof en socioloog die bekend staat als de voornaamste theoreticus van het ‘complexiteitsdenken’: centraal in zijn omvangrijk oeuvre staat de zoektocht naar kennis die de complexe realiteit in zijn totaliteit probeert te vatten, in plaats van deze op te splitsen in strikt gescheiden disciplines. Hij pleit voor een transdisciplinaire benadering van wetenschap en onderwijs om de onderlinge afhankelijkheden in de wereld te begrijpen.
Het boek werd in maart van dit jaar gepubliceerd onder de titel Y a-t-il des leçons de l’Histoire?. Zopas verscheen de vertaling naar het Nederlands door Jeanne Holierhoek, een fel gelauwerde Nederlandse vertaalster van Franse literatuur.
De kernboodschap van Morin luidt dat de geschiedenis geen lineair, voorspelbaar traject volgt, maar een veelomvattend en dikwijls chaotisch proces is waarin ondenkbare en onvoorziene gebeurtenissen een cruciale rol spelen. Hij bekritiseert ons aangeboren verlangen naar zekerheid en benadrukt de noodzaak om het onverwachte te integreren in ons denken over de toekomst. Door te leren van het verleden, stelt hij, kunnen we beter voorbereid zijn op de onzekerheden van morgen.
Het werk is gestructureerd rondom zestien lessen die hij uit de geschiedenis heeft gedistilleerd, van de oudheid tot heden. Gezien zijn hoge leeftijd voegen we eraan toe dat Morin zelf getuige was van talrijke ingrijpende en onvermoede historische gebeurtenissen over een periode van bijna een eeuw.
Morin put uit een breed scala aan historische voorbeelden. Zo leren we onder meer dat vernietigers ook grote stichters kunnen zijn, dat mythen de werkelijkheid krachtig beïnvloeden, dat één enkele persoon een andere wending aan de loop van de geschiedenis kan geven, en dat oorlog ontstaat uit een ingewikkelde synergie van factoren die samen een escalerend kettingproces kunnen uitlokken. Hiermee toont hij aan dat elementen zoals menselijk gedrag, maatschappelijke krachten en toeval de historische ontwikkelingen bepalen, waardoor ze niet te reduceren zijn tot een eenvoudige, rechtlijnige serie. En dat doet hij vanuit een multidimensionaal perspectief, met aandacht voor de vele onzekere en verrassende bochten die de geschiedenis heeft genomen… waardoor het onwaarschijnlijke kon gebeuren!
Zijn analyses zijn doordacht en erudiet, waarbij hij gecompliceerde ideeën toegankelijk maakt zonder aan diepgang in te boeten. De toon is reflectief en soms waarschuwend, maar hoopvol, met een pleidooi voor een meer adaptieve en veerkrachtige benadering van de toekomst met als doel een meer menselijke en duurzame beschaving te scheppen. Dat laatste maakt hem een uitgesproken humanist.
Het onwaarschijnlijke kan gebeuren is weliswaar een dun boekje (het telt slechts 95 pagina’s inclusief achteraan een korte levensbeschrijving van Morin door Jeanne Holierhoek, maar essentieel voor iedereen die geïnteresseerd is in geschiedenis, filosofie, of eenvoudigweg de labyrintische wereld waarin we leven beter wil begrijpen. In een tijdperk van snelle veranderingen en onvoorziene crises (denk aan pandemieën, klimaatverandering en geopolitieke verschuivingen), biedt Morin een broodnodige herinnering dat we de mogelijkheid van het onwaarschijnlijke niet mogen negeren.
Kortom, hij heeft een verrijkend en inzichtelijk boek geschreven dat de lezer uitdaagt om buiten de gebaande paden van de voorspelbaarheid te denken, met de bedoeling een beter en samenhangender begrip van onze complexe wereld te creëren…
Marc De Bock
