Daarom is de eerste aanblik van dit boek zo uiterst vreemd, ontgoochelend en alarmerend: een luxe-uitgave met “fascinerende beelden van ongelooflijke scènes uit de geschiedenis ”. Stevige kaft, goed papier, en vooral: de foto’s zijn ingekleurd… De lelijke grijze oorlogsbeelden zijn nu fris en de oorlogen kunnen dus weer vrolijk zijn… Voedsel voor die vreemde fascinatie met “de oorlog” die een grote laag van de bevolking schijnt te hebben. “Dit boek maakt een reis door die dodelijke, maar fascinerende(!) oorlogsjaren.”

Gelukkig zijn de 200 foto’s op (bijna altijd) chronologische volgorde geplaatst, wat ertoe bijdraagt dat historicus Dan Jones, met de commentaren die hij bij de foto’s zet, een echt geschiedkundig overzicht kan schrijven van deze “dertigjarige oorlog”. En gelukkig doet hij dat – afgezien van de enkele ontsierende herhalingen die hij blijkbaar over het hoofd ziet - bijzonder goed.

Hij “kent” de geschiedenis. Niet enkel het verloop ervan, maar de details, de atmosfeer, de menselijke verhoudingen en attitudes, de anomalieën, de bewijskracht van getallen, de onsmakelijke werkelijkheid van de oorlog. Zo beschrijft hij het “verblijf” in de loopgraven, door verveling, vuil, lawaai en gevaar doorweekt, de loopgraafvoeten, de loopgravenkost (het smakeloos rantsoen “bully”), de shellshock, de luizen, soldaten “vermist” in de vorm van stukjes vlees en botten, Zeppelins en vliegtuigjes (“de luchtvaart had zijn onschuld iets meer dan een decennium weten te behouden en werd dan gebruikt om bommen af te gooien”), gifgas en tanks. Toch even een spontaan Kerstbestand waar de gewone soldaten zien dat ze eigenlijk geen vijanden zijn en verbroederen in niemandsland, geschenkjes uitwisselen, samen zingen, drinken, voetbal spelen en zelfs uniformen uitwisselen zoals de truitjes na een voetbalmatch. Tot grote ontsteltenis en schrik van de hogere legerleiding die ze met bedreiging van neergeschoten te worden weer de loopgraven injaagt.

De foto’s (en dus ook de geschiedenis) beperken zich niet tot enkel België of Europa, maar zijn een keuze van beelden vastgelegd door de beste fotografen (die Dan Jones telkens vermeldt) en dus lees je over het Schliefenplan, het wonder van de Marne, de wedloop van de “beste” wapens, de hopen lijken en kisten, danseres Ida Rubinstein die plots een respectabele verpleegster wordt, de Engelse  kolonies die ook hun Engels vaderland aan het front moeten komen verdedigen, de Lusitania, vrouwen die op het “thuisfront” plots wel het werk van mannen aankunnen, de Armeense genocide (1 miljoen slachtoffers), de Paasopstand in Ierland, Lawrence “of Arabia”, luchtoorlog met de “Rode Baron” en Fokkers Passendale, Ieper als beeld en symbool  van alle kapotgeschoten steden, Trotski, Kerenski, de bestorming van het Winterpaleis (die minder geweldloos blijkt te zijn dan die van het Kapitool recent), rantsoenen als oorlog tegen de honger, na de oorlog één van de ergste pandemieën, de “Spaanse” griep met meer slachtoffers dan in de oorlog zelf (40 miljoen), Wapenstilstand en het Verdrag van Versailles waar kleinzielige, op wraak beluste staatslui beslissen dat Duitsland de oorlog verloor, dus uitgesloten wordt van de onderhandelingen en “ tot op het bot wordt vernederd”.

Dit zeer summier overzichtje van onderwerpen in een deel van het boek, tonen er gelukkig de kwaliteiten van aan. Dan Jones kent de Geschiedenis, hemelt de oorlog op geen enkel ogenblik op, toont de kleine, dwaze, ten onrechte zelfzekere “historische figuren” die het leven van miljoenen mensen meenden te kunnen of moeten bepalen.

- De Tsaar die eerst naar de mis gaat om daarna, gesterkt, de oorlog te verklaren aan Duitsland.

- De groten der aarde (Churchill, Roosevelt en Stalin) die samenkomen in Teheran waar ze onder andere de naoorlogse grenzen van Polen vastleggen en cadeautjes uitwisselen: Een ceremonieel zwaard voor Stalin en een Perzische kom voor Roosevelt…

- De “Führer” die na de inname van Parijs er een drie uur durende toeristische rondleiding komt maken en er dan nooit meer terugkeert.

- Een “andere” foto van de aartshertog en zijn vrouw op het ogenblik dat Princep hen neerschiet. Een foto van de twee, dood en opgebaard wat nog duidelijker de afloop van de ongelooflijke samenloop van omstandigheden illustreert, die een eerste aanslag deden mislukken. Het lot dat Princep neerplant in het verkeerde pad dat de auto had genomen, die zijn pistool nog bij zich heeft, het leegschiet op zijn doelwit en ze allebei doodschiet… En daar liggen ze dan en zullen de aanleiding worden tot een verkwistende, vernielende, moordende, vier jaar durende, waanzinnige oorlog.  

- De “grote held” Chamberlain die fier met zijn hoed zwaait en claimt dat hij “peace in our time” verzekerd heeft, op het balkon van Buckingham Palace onthaald wordt op “ For He’s a Jolly Good Fellow”, terwijl Hitler hem ondertussen “een onnozele oude man” noemt en “een kleine worm”.

- De “carnival moche” waarbij zo maar eventjes 20.000 vrouwen die beschuldigd werden van “collaboration horizontale” onderworpen werden aan een rituele vorm van het schervengericht.

- De “he-man” Hemingway kwam natuurlijk ook naar Frankrijk na de bevrijding als “groot oorlogscorrespondent” maar “in werkelijkheid blonk hij meer uit in drinken en snoeven.”

En natuurlijk zijn de foto’s niet enkel “mooier” want ingekleurd. Ze zijn ook beter, eigentijds soms. Ze tonen door die inkleuring ook het bloed in de wonden van de dode soldaten, het frisse rood en blauw van de Franse uniformen waarmee ze – onwetend - klaarstaan om in het slijk van de loopgraven te gaan ploeteren en die hen tot schietschijf maakten. Er zijn indringende portretten bij, verschrikkelijke beelden van dode mensen, sommigen toegetakeld zoals de dode Mussolini, anderen gewoon onthoofd.

Jammer van de onnodige “luxe” uitgave van het lelijk iets dat oorlog heet en ergens toch de strekking ondersteunt dat oorlog spannend en fascinerend is in plaats van weerzinwekkend.

Afgezien daarvan is “Wereld in Vlammen” een goed geschreven, aanvullend soort geschiedenisboek dat, samen met de foto’s, zeker bijdraagt om een juist en allesbehalve “glamourous” beeld van deze periode te geven en ongetwijfeld een massa feiten en details verschaft die voor een beter historisch inzicht zorgen.

Victor De Raeymaeker