9 november 2022
Hoe te des-illusioneren
Hoe kan je iemand uit een duidelijke en zekere staat van illusie krijgen? Mensen die denken dat de aarde plat is, bijvoorbeeld.
Mijn aarde is niet plat. Als de jouwe dat wél is, dan is het mijn taak – ook met deze tekst – jou uit te nodigen om je mening te herzien. Hoe moet ik dat doen?
Niet door je te zeggen naar het einde van je straat te kijken en te zien hoe auto's niet automatisch sneller gaan rijden naar het einde toe om uiteindelijk in een leegte te vallen voordat ze het volgende dorp bereiken.
_De driehoek van de afbeelding
Deze onmogelijke Penrose-driehoek is een optische illusie. Het is natuurlijk een tweedimensionaal beeld, maar wat je ziet is een driedimensionaal voorwerp dat in werkelijkheid niet als een solide object kan bestaan.
Althans voor enige tijd blijf je het onmogelijke zien. Het meest intrigerende hierbij is de persistentie van je geest/hersenen. Het is niet gemakkelijk om jezelf een beeld te doen zien dat niet van toepassing is op de onmogelijke situatie die je automatisch projecteert. Wat je kunt doen is jezelf overstelpen met rationaliteit die duidelijk de impasse toont. Op deze manier kun je proberen jezelf – inclusief je visuele systeem – open te stellen om een einde te maken aan de onzin. Dat brengt je misschien dichter tot het zien van het voorheen ongeziene, maar het doet het niet voor jou.
Met andere woorden, jezelf uit de illusie brengen is in dit voorbeeld een grote uitdaging.
_Gelijkaardig
Vanwege een gelijkaardige reden is het moeilijk om de trotse bezitter van een geest/brein met onmogelijk driehoekige meningen over een duidelijk onwaar onderwerp uit zijn illusie te halen. Je kunt iemand niet verder dan duidelijke onwaarheden doen kijken. Ook zal geen enkele rationaliteit dit voor jou doen. Als je denkt van wel, dan is dat ook een illusie.
Dus als ik je van het een of het ander wil des-illusioneren, dan heb ik rationaliteit nodig ... als eerste stap. Metaforisch gesproken kan rationaliteit het openen van een deur zijn en een uitnodiging om door deze deur te gaan. In veel gevallen is dit voldoende om iemand er doorheen te loodsen. Nochtans, hoe hard je ook je best doet, je kan niemand met geweld dwingen om door deze deur te gaan – behalve misschien nadat je hem hebt gehersenspoeld, maar laten we die weg niet opgaan.
_Dit is duidelijk. Voor degene die in een illusie leeft, is die illusie realiteit
Op dezelfde manier lijkt jouw realiteit een illusie voor de ander omdat het niet zijn realiteit is. Jullie hebben allebei een ervaring van 'Ik heb gelijk en jij bent verkeerd'.
Je kan op deze manier voor een lange tijd op elkaar blijven schieten want beide realiteiten, zoals net gezegd, komen uit dezelfde ervaring.
Dat is eigenaardig.
_Dus?
In zo'n geval is het uiteraard goed om bij jouw standpunt te blijven.
Tegelijkertijd – en alleen dán – kun je ook echt het standpunt van de ander innemen. Ik bedoel, je best doen om de dingen vanuit het perspectief van de andere te zien.
Gegarandeerd leer je hier iets van zolang je niet opnieuw gaat beginnen schieten. Sommige vragen kunnen zelfs jouw leerproces verbeteren:
- Wat is de betekenis van de illusie? Waarom kan het aantrekkelijk zijn?
- Wat is in hetzelfde geval nog aantrekkelijker? Kun je daar iets over zeggen na het beantwoorden van de eerste vraag?
- Kun je jezelf van het ene uiteinde van het spectrum (realiteit) naar het andere (illusie) laten gaan en weer terug?
- Kun je beide kanten van het gesprek beschrijven in duidelijke bewoordingen met slechts een lichte conceptuele vaagheid?
- Wat kan door beide partijen als rationeel worden beschouwd?
_Je kan de andere vragen hetzelfde te doen
Maar zelfs als hij dat niet doet, kun je nu op hetzelfde niveau beginnen. Terwijl je je standpunt behoudt, kun je laten zien dat je de ander begrijpt. Je kunt je interesse tonen en zelfs laten zien dat je het waarom van de andere kunt ervaren.
Misschien voel je je zelfs beter als je het standpunt van de andere inneemt? Dat is oké en eerder fascinerend dan problematisch. Het brengt je dichter bij mededogen met betrekking tot de fundamentele menselijke problemen, omdat je het aan den lijve ondervindt: tegelijkertijd te slim zijn en niet slim genoeg.
_Oh ja, en de des-illusie
Bij de ander zijn – en tegelijkertijd bij jezelf – is het beste wat je kunt doen om de illusiekloof te overbruggen.
Ondertussen kan de andere blijven vechten voor wat hij ziet als de diepere betekenis. Góėd. Op dat niveau moet er geen strijd zijn, maar wél een proberen elkaar te vinden. Diepere betekenis kan alleen van binnenuit veranderen. Oppervlakkige betekenis kan alleen veranderen als diepere betekenis het toelaat.
Een andere driehoek is voor altijd onmogelijk.
_Buiten de filosofische schommelstoel
Het is maar een voorbeeld, maar zie je het praktische belang hiervan voor wat er momenteel in Oekraïne gebeurt?
Meer van Jean-Luc Mommaerts