14 december 2022
Diamant
'Amerikanen verlaten grote gebieden waar zich orkanen en hittegolven voordoen, maar door te verhuizen doen ze dat in de richting van veel gevaarlijker bosbrandgebieden en streken met warmere temperaturen. Zo blijkt uit een studievan de migratiediensten in de VS.'
Zo ver kijken als je neus lang is, heeft zo zijn voor- en zijn nadelen. Om het even persoonlijk te bekijken: door overal mijn lange neus in te steken en mijn oren in hun volle omvang te laten capteren wat er rondwaart, ondervind ik voordelen. Dat het verder opnieuw over holisme zal gaan: die aanpak geeft volgens mijn tegensprekelijke inzicht altijd een win-win.
De laatste maanden van 2022 brengen me echter naar een verschuiving, een 'shift' in mijn aandacht. Kan kunst de wereld redden? Een affiche in het centrum van deze stad leest: 'Kunst maakt geen verschil – ze overstijgt het'.
Heeft men schrik dat men jouw neus zal afbijten en luidruchtig snauwen je benauwd zou maken, dan blijft er een risico dat je de aandacht slechts in één richting ontwikkelt en verhuist naar kusten waar de droogte ontbreekt, maar een tornado je overvalt. Zo blijf je verhuizen van terp naar terp in een vallei en bereik je zonder holisme, zonder het overzicht, zonder inzicht, zonder herkenning, nooit een bergtop waar het panorama 360 meer voordelen biedt. Soms blijft het natuurlijk een steile klim en een smal pad. De verbinding tussen ambitie en doel is een trage klim. In de omgang met klimaatverandering blijkt dit vandaag een groot nadeel.
Waarheen na Sharm el-Sheikh november 2022? Sisyphus achterna.
Hendrik Ibsen schreef in 1882 (!) de onlangs door Toneelhuis (en nog een aanrader voor begin februari 2023) opnieuw opgevoerde Vijand van het Volk. Daarin de uiteindelijk fluimend fulminerende eenzaam achtergelaten dokter die ontdekte dat de watertoevoer de mensen ziek maakt. De voorstelling toont de ganse vruchteloze en gemanipuleerde strijd tegen zijn omgeving, omdat hij er 'iets wilde aan doen'. Kan kunst de wereld redden?
Oscar Van Den Boogaard, een tijdje kunstpaus, had het in 2011 in De Standaard over zeven miljard mensen in zijn pijnlijk polemische opinie tegenover Etienne Vermeersch. Ondertussen is mijn jongste kleinkind, november 2022 deel van de groep acht miljard mensen. 11 jaar en 1 miljard extra bewoners op de aarde, spijts al die inzichten, meningen. Deze groei blijft de moeilijkste om aan te pakken, zelfs wanneer die stijging dooft. Exponentiële evoluties zijn lastig in de hand te houden, als daar zijn: covid, migratie, energieprijzen, gletsjersmelt, chemische vervuiling van het water. Niet langer zo een fijn uitzicht op die bergtop …
In deze laatste dagen van het jaar berg ik een stapel van 140 cm hoog aan uitgelezen artikelen: ze zijn sinds meer dan dertig jaar verzameld: waterproblematiek, duurzaamheid, klimaatverandering, COP's. Stapels of bergen in de betekenis van nu als schroot te verwerken – een vreugdevuur als het ware. Nog een ander boek toevoegen of destilleren uit wat over die issues allemaal gekend is, lijkt me futiel: een gedicht is een mogelijkheid. Voor sommigen liever geen kunst maar 'technologie'.
Met excuus voor de namedropping – enkel om te duiden dat betrokkenheid niet een lijnrecht opgespannen touw is maar eerder een web: blijven schrijven is, daarvan ben ik overtuigd, niet futiel. Het is me overtuigend geduid door Amitav Ghosh (een boek reeds uit 2016) en Mbougar Sarr door hun magistrale werk.
Opstel, verhandeling, essay, scriptie, boek, blog. Het witte papier, het scherm en de knipperende cursor. Een toetsenbord, een pen of potlood, geschiedenis. Op verhaal komen en lezen, een bibliotheek opbouwen, bezoeken, kloosterzalen of boekentorens. Miljarden bites aan digitale berichten. Nauwelijks nog brieven (uitgezonderd op deze blog). Veel handtekeningen: manifesten, verdragen, wetten, vonnissen.
Tekst, taal, retoriek. Ik bleef voorbije week haken aan het volgende (zaad in mijn vacht):
'De school moet kinderen wiskunde leren, en taal. Waarden zijn de taak van de ouders' en verder: 'De school brengt kennis over, de ouders de waarden … dat we de scheiding tussen publiek en privaat moeten handhaven … Ik wil niemand uitsluiten, ik wil een stabiele en sterke gemeenschap opbouwen'. Aan het woord is Frank Furedi, socioloog (De Morgen 19/11/2022). Wat moet je ermee wanneer de nekharen zijn gaan liggen?
Mijn 1967. Schrijven met de pen, op die school. Papier, inktpot, burijn. Geduldig, aandachtig: hoofdletters- en inéénpennentrekgeschrevenwoorden. Koppelteken. Uitroepteken. Tekenen een passie. Mijn schoonschrift, wat gelijkt op de resten van een schrift van mijn vriendje een puinhoop van inktvlekken. Thuis de boerderij, te veel werk voor het huiswerk, geduld en aandacht. Ik weet niet op welke plaats, in welke sterke gemeenschap de door Furedi betrachte scheiding tussen de school en het thuisfront mijn vriendje heeft gezet, inmiddels. Aan de andere kant van de barricades wellicht, waartussen een mestactieplan vanwege gebrek aan 'kennis' over de reden voor de Europese Nitraatrichtlijn, die al van 1991 dateert?
Na een proefschrift tot het behalen van de titel van architect en reeds relaties onderzoekend in De retoriek van de tekening (niet op internet want nog niet van toepassing in 1984) is er vandaag graffiti en de tags: 'schrijven is een vorm van tekenen'.
Graffiti en de tags op alle treinstellen en kaaimuren, wachtgevels. Doutremont, Alechinsky, Banksy, Arabische kalligrafie. Iedereen wil op verhaal komen, honderden blogteksten, tweetende maanreizigers 'Houston we have a problem'. Hoe het op te lossen met wat we in huis hebben, in onze capsule? Er zijn diamanten en er is grafietpoeder, grafiet zowel als diamanten gemaakt van pure koolstof, maar anders: verbindingen die dezelfde chemische samenstelling maar verschillende structuren hebben die in verschillende eigenschappen resulteren. Het verschil ligt in hoe alle koolstofatomen zich op elkaar afstemmen en met elkaar verbinden. Pars pro toto: mensen-kettingen.
Daar heeft Furedi de bal misgeslagen. Het een is niet afgestemd op het andere. Hij blijft straks over met een maatschappij als grafiet, als poeder, terwijl we een diamant nodig hebben die het gehele spectrum aan licht opvangt en kleurrijk weerkaatst, die schittert. Door holisme. Door humanisme.
Meer van Francis Geldof