15 maart 2023
Proxy
In het centrum van Brugge, naast het Belfort aan de Grote Markt, ligt de Wollestraat. Die heeft men onlangs nog eens opnieuw bestraat. Tussen de hoge gevels het ritmisch klinken van de stalen hamer op de brokjes graniet. Zowat zonder opkijken werken mannen in het zand geknield, tussen het nieuwe wegdek en de aangevoerde voorraad aan ongelijke klinkers. Steen na steen leggen ze in waaiervormige klinkerpatronen een zwart-witte rijweg. Elke steen ongelijk maar vakkundig samengebracht, met een training van jaren, een zowat blindelings gebeuren. Vormen. Taal. Ook die van het klinken, muziek. Als elke taal muziek was.
We moeten er niet om treuren dat taal in onze monden blijft malen als zand voor luchtkastelen, verzinsels van waaruit we het allemaal bekeken hebben. Tien bijdragen verder herlezen wat je schreef, hoe je al die tijd woorden samen hebt gezet.
Lera Borodinsky legt beeldig uit hoe taal onze werkelijkheid vormt via woorden. De woordenschat vormt de taal die we spreken in onze manier van denken.
De IJslandse auteur Andri Snaer Magnason schrijft dat de mensheid de taal ontbeert om de enormiteit van de crisis te begrijpen: 'De klimaatcrisis functioneert als een zwart gat voor onze taal en ons spreken. "Enorm" volstaat niet om de enormiteit van de crisis te verwoorden.'
Liever dan nog lang te verwijlen bij waar het water heen stroomt en in welke onherroepelijk bevuilde vorm het dat doet, denk ik nu even verder over taal en teken, een oud geschrift dat uit de lade blijft vallen.
Een nieuwe sprong naar die retoriek van tekens en taal. Hoe namelijk alles, ik had het er reeds eerder over, bij voorkeur in een holisme terechtkomt om niet alleen betekenisvoller te worden. Vooral ook omdat het meer eurekamomenten oplevert, vindingen. Ik klinker een nieuw pad maar verzamel nog het graniet.
Met het betoog van Merlin Sheldrake over het leven van mycelium, onder de grond, en ook in elk van onze lichamen, is een bruikbare denkpiste over het interdisciplinaire geopend. Schimmels verbinden, vergelijkbaar met een zenuwstelsel dat onze hersenen onder andere met de zintuigen verbindt. Een inzicht dat al oud is: 'Zoals de verschillende onderdelen van het lichaam van elkaar afhankelijk zijn en samenwerken, zo is bijvoorbeeld de fysica, de kennis over de wijze waarop de wereld in elkaar zit, noodzakelijk voor de ethica'.
Naar aanleiding van een schitterende voorstelling Mysterie Sonatas/for Rosa schrijft Wannes Gyselinck in een complexe tekst: 'Je zou het bijna een ecologische gewaarwording kunnen noemen: de idee dat we verbonden zijn in een netwerk waarvan we het einde niet kennen. Dat besef … kan perfect immanent blijven: het ecosysteem, de aarde, de grond onder onze voeten.' Wat verder legt hij een verband – benoemt hij dus de proxy – tussen de kleine ijstijd, de genocide op vijftig (50) miljoen Amerikaanse inheemse bewoners in de 15de eeuw en de kwaliteit van het hout voor vioolbouwers voor Vivaldi. Bij een dergelijk denkkluwen vraagt men zich af: is dit de/een 'werkelijkheid'?
Het woord 'proxy' was ook niet uit de lucht op een recente BRIAS (het eerste Institute for Advanced Studies werd opgevat in Princeton, 1930): 'dit zijn broedplaatsen van ideeën, zonder filosofische of politieke beperking, waar enkele van de allerbeste wetenschappers, kunstenaars of ontwerpers, afkomstig uit verschillende velden en landen, de kans krijgen om te werken in een sfeer van volledige vrijheid, samenwerking, wederzijdse emulatie en kruisbestuiving'. Je krijgt op zo'n bijeenkomst relaties gelegd tussen sprinkhaanplagen, vulkaanuitbarstingen, romeinse en middeleeuwse tijden en een kritische visie op het Intergouvernementeel Panel inzake Klimaatverandering, het beruchte IPCC, en rapporten.
Het wordt ten slotte schitterend herhaald en verhaald in het werk van Valerie Trouet die haar onderzoek wijdt aan de groeiringen in boomstammen. Op hallucinante wijze wordt het onderzochte materiaal samengebracht en worden daarin proxy verzameld om bewijs te vinden: relaties tussen bosbranden, klimaatverandering, maatschappelijke geschiedenis, de golfstroom, de datering van een Stradivarius.
Het tergende debat over stikstof: een verhaal dat reeds tientallen jaren aansleept, waarover de wetenschap zowat alle feiten naar boven gebracht heeft. Waar de richtlijnen uit Europa sinds 1991 dateren maar waar het nefaste lobbywerk verdergaat. Noch bij het beleid of bij de kritiek daarop werd door de een of de andere belanghebbende voldoende rekening gehouden met de holistische inhoud van het verhaal: met enerzijds de sociale dimensie van de jonge boeren in Europa of anderzijds de bodemerosie of de giftige cocktails in ons voedsel via het water. Een schizofrenie die zich verbeeld heeft met 1600 toeterende tractoren die tussen de rist fastfoodzaken en de grootwarenhuizen razen. Aan de kant een menigte die nog nauwelijks wacht op de politiek die zonder woorden is gevallen … volksberoep.
In een recente Brusselse BRUZZ schrijft hoofdredacteur Kristof Pitteurs, om een laatste kolos van een proxy aan te wijzen: 'In het gewest wonen 183 nationaliteiten elk steeds meer in hun eigen sociale bubbel … Dat doorbreken wordt een enorme uitdaging. Zeker wanneer we willen dat grote maatschappelijke veranderingen draagvlak krijgen bij de bevolking, maar ook wanneer we willen dat die bevolking volgend jaar voldoende geïnformeerd naar de stembus trekt.' Taal, inclusie en democratie als proxy.
Terug naar Lera Borodinsky in haar TED-talk: training maakt een groot verschil in cognitieve vaardigheden. De kasseileggers lieten het horen in het ritme van hun klinkende hamers. Ze lazen als het ware het patroon zoals men in tapijtweefkunst zonder handleiding de schering en inslag als een mondelinge overdracht van tekens herhaalt. Om een werkelijkheid te maken of met woorden fictie zoals in de laatste van Rushdie (pg 271-272): '… een nieuw type mens voortbrengend, met een brede kennis en ruime geest, nog onderlegd in geloofszaken, maar daarnaast met een grondig inzicht in de schoonheid van de kennis zelf en van de verantwoordelijkheid van burgers om samen te leven, en met inzet om ieders welzijn te bevorderen'.
Meer van Francis Geldof