Michel de Montaigne (1533-1592) was een filosoof en politicus uit de Franse renaissance. Met zijn bekende fragmentarische schrijfstijl waarin hij reflecteert over zichzelf en zijn medemens is hij meteen ook de vader van het literaire 'essay'. Montaigne was een humanist in hart en nieren en wou de mens begrijpen door zichzelf te begrijpen. Hierbij legde hij veel nadruk op zelfreflectie, wat doorschemert in zijn bijna dagboekachtige schrijfsels die tot op de dag van vandaag hun filosofische waarde behouden.
Op 38-jarige leeftijd trok Montaigne zich terug uit het sociale leven om verder aan zijn essays te werken. In zijn essay Over de eenzaamheid – dat beter vertaald kan worden als Over het isolement – bespreekt Montaigne de terugkeer naar het zelf, niet per se als zelfbewuster wezen maar als een wezen dat  steun en gezelschap in zichzelf vindt. In dit essay trekt hij uit zijn eigen ervaringen als kluizenaar lessen die iedereen kunnen helpen kracht uit zichzelf te putten.

Montaigne zet niet aan tot een radicale terugtrekking in isolement, maar tracht de aandacht te leggen op het leven met zichzelf. Iemand mag uiteraard dezelfde sociale banden blijven behouden; een partner, kinderen, vrienden etc., maar Montaigne stelt dat we hier nooit zo aan verkleefd mogen geraken dat ons eigen geluk hiervan afhangt. Vaker zijn we meer bezig met de levens en gezondheid van die mensen waar we om geven dan met ons eigen leven en gezondheid. Onze eigen bezigheid krijgt minder aandacht waardoor we roddelen over de bezigheden van onze buren. Montaigne pleit ervoor dat we onze aandacht terug meer op onszelf gaan richten. We moeten de tijd en liefde die we in anderen steken, ook aan onszelf leren geven. Het is misschien een cliché maar we kunnen anderen niet liefhebben als we onszelf niet eerst liefhebben. Door meer reflectie en aandacht aan het innerlijk te geven, leren we onze eigen noden en verlangens kennen en kunnen we zo als individu leren leven. Het is ook zo dat we begrijpen wat we willen doen in dit leven; welk beroep we willen uitoefenen, welke hobby, noem maar op. We leren onze eigen smaak begrijpen, en dat door de kracht van reflectie en zelfbewustzijn.

Voor Montaigne is het niet genoeg om zich louter terug te trekken van de menigte. Op reis naar een andere plaats gaan met de bedoeling zichzelf te vinden is niet voldoende. We moeten ons terugtrekken van de attributen van de menigte die in onszelf liggen, we moeten onszelf terug in bezit nemen. Wanneer we de aandacht meer op het zelf gaan leggen, leren we hier ook meer mee te leven. Wanneer we meer met onszelf leven, zonder gezelschap, leren we ons geluk van onszelf te laten afhangen.
Terugtrekken is aan zelfreflectie doen; leren in gesprek te gaan met onszelf over wat we willen, hoe we ons voelen etc. Wanneer we in ons eigen gezelschap vertoeven, kunnen we lachen met onszelf, praten ... Niemand vertoeft meer in onze eigen aanwezigheid dan wijzelf, we leren dan maar beter hoe we dit gezelschap aangenaam kunnen houden. We zouden een ruimte kunnen maken voor onszelf, een ruimte zonder partner of kinderen. Een private ruimte die gemaakt is om alleen te zijn en tot het zelf te komen, zonder invloeden van buitenaf. Op die manier leren we altijd een private ruimte te bewaren waar we naar terug kunnen en onszelf kunnen laten lachen en begrijpen. Montaigne bedoelt niet dat we ons moeten afkeren van de goede dingen van buitenaf, eerder stelt hij dat we ervan mogen genieten zolang we dit maar niet als enige waarde zien. Natuurlijk kan men plezier vinden bij vrienden of steun nadat men gekwetst is, maar men zou altijd ook zichzelf, onafhankelijk van de anderen, moeten kunnen bijstaan in deze gevoelens. Montaigne beschrijft deze taak als volgt: In solis sis turba locis (wees in eenzame tijden een menigte voor zichzelf).

Montaigne waarschuwt wel voor een teveel aan aandacht voor het zelf. Een te grote devotie (of zelfliefde) is zelfdestructief omdat men dan een slaaf van zichzelf wordt. We kunnen onszelf brengen naar de grens van kracht uit het zelf putten, maar we moeten voorzichtig zijn dat we niet voorbij het punt gaan waarop deze kracht zich mengt met pijn doordat men anderen verwaarloost.

Volgens Michel de Montaigne moeten we onszelf aandacht geven opdat we door zelfreflectie meer waarde en begrip uit onszelf kunnen halen en minder afhankelijk zijn van anderen. Via dit zelfbewustzijn zullen de keuzes die we maken meer naar het model van onze smaak zijn, waardoor we kunnen kiezen voor een aangenamer leven. We dienen een private ruimte voor onszelf te maken waarin we aan zelfreflectie doen, onszelf doen lachen en in gesprek gaan met onszelf. Voor Montaigne is het nu tijd om in actie te schieten: het is nu aan ons om te kiezen wat het leven is, want al snel zullen we niet meer zijn dan iemand om een verhaal over te vertellen.
Neem jezelf dus eens op date en behandel jezelf zoals je je datepartner zou behandelen; luister naar jezelf, geef jezelf liefde en begrijp dat je je best wel kan vermaken op jezelf!