24 april 2023
Het Esmeralda-affect
We hoeven het hier niet opnieuw over de woke-miserie te hebben. Niet dat het opgelost is, maar andere auteurs hebben dat al welsprekend voorgedaan. Ik wil het hebben over een merkwaardig neveneffect waarmee ik geconfronteerd word. Het gaat over het Esmeralda-affect. Al van gehoord? Waarschijnlijk niet, want ik heb het woord zelf verzonnen, geënt op Esmeralda*, een vrijzinnig humaniste waarmee ik in mijn biotoop regelmatig te maken krijg. (*Echte naam bekend bij de redactie.) Het is geen persoon, maar meer een type. En ik ben er vrij zeker van dat u ook zo een Esmeralda kent.
Esmeralda is een moderne, hoogopgeleide, intelligente vrouw (er bestaan ook mannelijke varianten, maar, sorry dames, het zijn toch meestal vrouwen.) Ze heeft terdege over allerlei maatschappelijke issues nagedacht en ze weet haar forse standpunten goed te onderbouwen. Ze is feminist, antiracist, antiseksist en staat achter de verzuchtingen van lgbtq+. Verder is ze intelligent genoeg om nuance aan te brengen van het genre: we hebben ethische plichten tegenover oorlogsslachtoffers, maar volledig open grenzen zijn niet haalbaar; gediscrimineerde mensen zijn niet automatisch heiligen en mogen op verantwoordelijkheden en regels gewezen worden; er mogen wel enkele vraagtekens geplaatst worden bij het immigratiebeleid van de laatste dertig jaar enz. Met het nodige animo zal ze zich verzetten tegen het contraproductief doorschieten van eisen, die op zich waardevol en politiek correct zijn. Ziet u ze voor u? Zeer politiek correct en progressief, maar niet naïef. Kortom, niks mis mee.
Tot … tot je zelf iets zegt dat nochtans in diezelfde kritische lijn ligt, maar dat jij en niet zij geformuleerd heeft. Zij is de enige die, in dat grensgebied vol emotioneel geladen verbale landmijnen, mag bepalen wat wel en wat niet kan worden gezegd; zij is, wat morele oordelen betreft, de wetgevende macht.
Bijvoorbeeld, binnen de humanistische biotoop heb je degenen die beweren dat alle godsdiensten, dus ook de islam, onderhevig zijn aan godsdienstkritiek en niet iedereen formuleert dat even fijnzinnig. Maar Esmeralda bepaalt waar de grens ligt tussen gerechtvaardigde kritiek en wat volgens haar het napraten van extreemrechts is. Als je zelf een voorbeeld geeft van pakweg het ostentatief innemen van de publieke ruimte door godsdienstige zeloterie, dan zijn de rapen helemaal gaar. Mocht je zo onvoorzichtig zijn om toch voet bij stuk te houden, dan behoor je tot de vijfde colonne voor je tweemaal 'ja, maar' kon zeggen. Je hebt vrijwel onmiddellijk een tu quoque aan je broek en belandt aan de verkeerde kant van de moraal. Terwijl ze een kwartier daarvoor, wat mij betreft terecht, van leer trok tegen katholieke dwarsliggerij in verband met euthanasiewetgeving.
Ze kopieert daarbij naadloos het vocabularium en de culpabiliserende technieken die de wokers zo goed onder de knie hebben. Het is frustrerend moeilijk om je daartegen te verdedigen zonder iets te zeggen dat verdraaid wordt tot het klinkt als iets dat een rechtse figuur eventueel zou zeggen. In een gewoon gesprek valt het nog mee, maar op de sociale media wordt het vrij snel behoorlijk toxisch qua taal. Je wordt aangesproken op een toon die je naar adem doet happen. Niet dat ik nu zo'n teer zieltje ben die geen tegenspraak verdraagt, maar als die verwijtende bitsigheid uit de pen van naasten komt, mensen die je als geestesgenoten beschouwde, dan snijdt dat dieper. Nu ja, ik mag het me niet aantrekken, maar ik heb er toch last van.
Ter afronding en illustratie, een echt gebeurde anekdote. In een van onze vrijzinnig-humanistische lokalen ben ik in gesprek met enkele aanwezigen waaronder mijn vriend Gustaaf* én Esmeralda (*echte naam bekend bij de redactie). Zoals dat gaat in die kringen, wordt er duchtig afgegeven op uitspraken van Bart DW over immigratie en aanverwanten. Donkerbruine etiketten liggen dan altijd binnen handbereik. Gustaaf, Staf voor de vrienden, interpelleert: het geldt inderdaad niet voor iedereen, maar ik heb, helaas, toch de ervaring dat het meestal (!) dezelfde groepen zijn waar je last mee hebt.
Hoewel ik het dynamiteuze karakter van de uitspraak aanvoelde, was ik toch nog verrast door de explosiviteit waarmee Esmaralda van wal stak. De voorspelbare tirade over extreemrechts naar de mond praten, veralgemeningen en uiteraard, de klassieke afsluiter, het van meewarig verwijt druipende: maar Staf toch, dát had ik van jou als humanist toch echt niet verwacht.
Tussendoor een beetje achtergrondinfo: Staf besteedt al jaren een groot deel van zijn schaarse vrije tijd aan het verzamelen en verdelen van voedselhulp. Hij ziet, spreekt en werkt wekelijks met honderden mensen van tientallen verschillende landen, talen, leeftijden, culturen, godsdiensten, identiteiten en van alle huidskleuren die God in zijn palet heeft.
Hij was blijkbaar mentaal voorbereid, want hij pauzeerde even tot Esmeralda was uitgeraasd en repliceerde toen rustig: in elke groep zitten parels en zwijnen met alles daartussenin, het lijken wel Belgen of desnoods humanisten. Maar wat ik na vijftien jaar heb moeten vaststellen is dat er zich in die extreem diverse cliëntengroep, die nochtans qua kansarmoede bijna homogeen is, toch tendensen, attitude- en cultuurverschillen aftekenen. Wat op zich niet zo verwonderlijk is, er zijn tenslotte toch ook verschillen tussen Scandinaviërs en pakweg Italianen of godbetert tussen Belgen en 'Hollanders'. En ja, helaas, dan kan ik niet anders dan concluderen dat er problemen zijn met mensen die voordringen, weigeren te helpen bij taken, vinden dat ze een voorkeursbehandeling verdienen of recht menen te hebben op een persoonlijke keuze uit het aanbod of een denigrerende houding aannemen tegenover vrouwen en zwarte mensen. Laten we het samenvatten als respectloos, asociaal tot agressief (verbaal én fysiek, in die mate dat er zelfs security nodig is) gedrag tegenover vrijwilligers en andere wachtenden. Dan blijkt dat het, neen niet in honderd procent van de gevallen, maar in een ruime meerderheid van de gevallen om dezelfde culturele groep gaat.
Ik had me nog niet in het gesprek gemengd, omdat ik geen zin had in verbale pingpong, maar ik werd er toch een beetje moe van en vroeg daarom: Esmeralda, zie jij dan nooit verschillend groepsgedrag in de kansengroepen waar jij mee werkt?
Behalve enig moeilijk te verstaan gemompel, sindsdien niks meer van haar vernomen.
Toegegeven, 't was wel een heel klein beetje méchant van mij, want ik wist heel goed dat zij in haar comfortabele hoogopgeleide tweeverdienersbubbel zelden een kansarme van dichtbij te zien kreeg. Het maatschappijkritische equivalent van een kamergeleerde, zeg maar.
Kent u ook een Esmeralda?
Meer van Max Schneider