24 april 2023
Totalitair woke en de academische vrijheid
U kent ze misschien wel, die linkse types (waar ik mijzelf trouwens ook toe reken) die de jaren zestig en zeventig nog hebben meegemaakt, jaren van verandering. Ze maakten zich druk over de atoombewapening, de dictaturen in Portugal, Spanje en Griekenland, de burgerrechtenbeweging in de VS, de oorlog in Vietnam, de apartheid in Zuid-Afrika, de vrouwen- en homo-emancipatie in eigen land, het milieu en ga zo maar door. Ze waren voor socialisme, maar moesten over het algemeen niets hebben van de totalitaire regimes in de Sovjet-Unie en communistisch China. Ze voerden ludieke acties. Geen taboe was veilig, geen huisje heilig. Vrijheid, blijheid!
De jaren tien en twintig van deze eeuw zijn wederom jaren van verandering. Er wordt weliswaar aandacht gevraagd voor grote, wereldomvattende problemen (globalisering, klimaat), maar wat in het leven van alledag vooral opvalt is de aandacht voor alles wat met identiteit en gender te maken heeft. Het persoonlijke was nog nooit zo politiek! Er gaat geen dag voorbij of er wordt aandacht aan besteed: gendervrije toiletten, het gebruik van 'pronouns', de nog altijd groeiende rij van genderidentiteiten, het vervangen van het woord 'vrouwen' door 'mensen die menstrueren', mannen die zwanger kunnen worden enz. enz. En de taboes zijn helemaal terug. We moeten weer lekker ouderwets op onze woorden passen. Er is zelfs een ware heropvoedingsindustrie ontstaan. U kunt samen met uw collega's op cursus om uw innerlijke racist te ontdekken. En als u het al te bont maakt, dan krijgt u huiswerk dat speciaal op uw geval is afgestemd. U denkt dat ik overdrijf?
Op dezelfde dag dat ik aan dit artikel begon moest een linkse docent aan een Nederlandse universiteit zich bij het management verantwoorden voor een interview dat hij enkele dagen eerder had gegeven aan een gerespecteerd landelijk dagblad. Het ging over het gevaar van het woke-denken voor de wetenschap. Het was een keurig interview en er stond geen onvertogen woord in, maar desondanks heeft het management hem verplicht om – in het kader van zijn heropvoeding – een cursus te volgen hoe minder provocatief te communiceren. Ja, ook buiten de universiteit moet je als universitair docent op je woorden passen. Der Feind hört mit!
Recentelijk publiceerde het weekblad De Groene Amsterdammer een essay van Sarah Bracke (1971) met als titel Academische vrijheid in tijden van 'woke'. Bracke is hoogleraar sociologie van gender en seksualiteit bij de Faculteit Maatschappij en Gedrag van de Universiteit van Amsterdam (waarover aan het eind van dit artikel meer). Haar essay is een fors uitgebreide versie van het artikel Woke: over morele paniek en wetenschappelijke integriteit dat zij op mijn verzoek schreef voor het in maart 2022 verschenen boek Ben ik wel woke genoeg? Een ontdekkingstocht door het land der Social Justice Warriors. Persoonlijk vind ik de korte versie beter, helderder, maar dat is een kwestie van smaak.
In beide artikelen 'framet' Bracke kritiek op woke als 'morele paniek'. Hoezo paniek? Van Dale definieert paniek als 'algemene, plotselinge, radeloze angst'. Mensen die in paniek zijn proberen over het algemeen te vluchten of iets te vermijden, maar vreemd genoeg zijn het juist de woke-vriendelijke academici die debatten met woke-critici zoveel mogelijk proberen te vermijden. Laat ik u iets meer vertellen over de achtergrond van het eerdere, korte artikel van Bracke.
Het tweede deel van het boek Ben ik wel woke genoeg? bestaat uit zesentwintig bijdragen van zowel woke-kritische als woke-vriendelijke academici uit binnen- en buitenland. Ik had hen gevraagd of zij iets wilden schrijven naar aanleiding van mijn vraag of het vrije woord en de wetenschappelijke methode onder druk zijn komen te staan door 'woke-activisme'. Zowel de woke-vriendelijke als de woke-kritische academici die meededen zijn op slechts enkele uitzonderingen na links te noemen. De bekendste Amerikaanse en Britse woke-kritische coauteurs zijn Dorian Abbott, Peter Boghossian, Lawrence Krauss, Anna Krylov, Helen Pluckrose, Neil Thin en Rebecca Tuvel. De bezorgdheid van de woke-kritische academici in het boek kan zeker niet als 'morele paniek' weggezet worden. Zij schrijven over hoe naar hun inzicht het woke-denken de academische vrijheid bedreigt. Sommigen schrijven over hun eigen ervaringen.
Ik neem aan dat Sarah Bracke hun bijdragen ondertussen heeft gelezen. Het zijn academici van naam, dus waarom zou zij niet geïnteresseerd zijn in hun visies en ervaringen? Het zou natuurlijk ook kunnen zijn, maar dat is pure speculatie, dat zij deze linkse academici liever negeert en doet alsof de academische vrijheid alleen maar door rechts bedreigd wordt. Waarom ik dit veronderstel? Ik citeer de eerste regels van haar essay in De Groene Amsterdammer:
'Je hoeft maar naar de andere kant van de oceaan te kijken om te zien waar 'woke' toe leidt, wordt vaak gezegd. Ik kijk aandachtig. In het kielzog van de STOP W.O.K.E. ('Wrong to Our Kids and Employees') Act die Ron DeSantis, de gouverneur van Florida, vorig jaar introduceerde wordt een aantal zaken kristalhelder. Beelden van lege boekenrekken in openbare scholen in Florida maken het verlangen van de 'anti-woke' politiek zichtbaar: honderdduizenden boeken liggen te wachten op hun censor, die beslist of ze terug het rek in mogen of niet. Het verbieden van boeken – meestal boeken over en door mensen van kleur en lhbtq+'ers, volgens PEN America – maar ook het gebaar om alle boeken maar alvast te verwijderen, geeft een ijzingwekkend signaal: lezen is gevaarlijk.'
Bracke ziet (net als ik) het gevaar van rechts voor de academische vrijheid, maar zij ziet blijkbaar niet de ravage die woke op de Amerikaanse universiteiten heeft veroorzaakt. Wie met eigen ogen wil zien waartoe woke kan leiden zou op YouTube de video's van de Australische regisseur Michael Nayna eens moeten bekijken die hij maakte van de gebeurtenissen op het Evergreen State College in 2017. We zien daar wat woke in wezen is: de nieuwste totalitaire loot aan de stam van het socialisme. We zien ook hoe laf universiteitsbestuurders kunnen zijn (buigen), en collega-docenten (zwijgen).
Maar we hoeven echt niet naar de VS te kijken om te zien hoe het woke-denken de academische vrijheid bedreigt. Ook in Europa doet woke zijn werk.
Neil Thin (1960) doceert sinds 1987 sociale antropologie aan de Universiteit van Edinburgh. Daarnaast was hij van midden jaren tachtig tot midden jaren 2000 actief op het gebied van armoedebestrijding en sociale ontwikkeling als adviseur van ngo's, vakbonden, regeringen en grote internationale hulporganisaties in meer dan twintig landen wereldwijd. Kort samengevat: zo'n links type dat de jaren zeventig bewust heeft meegemaakt en het goede met zijn medemens voor heeft. Maar daar zijn de woke-activisten het niet mee eens.
Neil Thin (1960) doceert sinds 1987 sociale antropologie aan de Universiteit van Edinburgh. Daarnaast was hij van midden jaren tachtig tot midden jaren 2000 actief op het gebied van armoedebestrijding en sociale ontwikkeling als adviseur van ngo's, vakbonden, regeringen en grote internationale hulporganisaties in meer dan twintig landen wereldwijd. Kort samengevat: zo'n links type dat de jaren zeventig bewust heeft meegemaakt en het goede met zijn medemens voor heeft. Maar daar zijn de woke-activisten het niet mee eens.
Thin werd belaagd door twitter-mobs en uitgemaakt voor 'bigot', 'transphobe', 'racist', 'misogynist', 'rape apologist' en 'disgusting old man'. Het woke-denken is een binair denken. Iemand is goed of iemand is fout. Bij elk soort 'fout' hoort een etiket. Waar had Thin het etiket 'racist' aan te danken?
In 2019 uitte hij openlijk kritiek op 'the use of racial segregation and openly hostile anti-White disparagement' tijdens het event 'Resisting Whiteness' dat op de campus van de Universiteit van Edinburg werd gehouden. Thin is zo'n ouderwetse man die helemaal achter de uitspraak van Martin Luther King staat dat je iemand moet beoordelen op zijn karakter en niet op zijn huidskleur. Dat maakt hem in de ogen van de totalitair linkse woke-activisten een racist die niet door heeft dat hij een racist is en die heropgevoed of uitgesloten moet worden. Over het algemeen geeft men de voorkeur aan het laatste.
In 2019 uitte hij openlijk kritiek op 'the use of racial segregation and openly hostile anti-White disparagement' tijdens het event 'Resisting Whiteness' dat op de campus van de Universiteit van Edinburg werd gehouden. Thin is zo'n ouderwetse man die helemaal achter de uitspraak van Martin Luther King staat dat je iemand moet beoordelen op zijn karakter en niet op zijn huidskleur. Dat maakt hem in de ogen van de totalitair linkse woke-activisten een racist die niet door heeft dat hij een racist is en die heropgevoed of uitgesloten moet worden. Over het algemeen geeft men de voorkeur aan het laatste.
Een jaar later ging Thin weer in de 'fout'. Hij maakte bezwaar tegen de eis van door Black Lives Matter geïnspireerde studenten dat een torenflat uit de jaren 1960 die bij de universiteit hoorde niet langer 'David Hume Tower' zou heten. David Hume (1711-1776), de Schotse Verlichtingsfilosoof, had over 'ras' geschreven op een manier die we nu ongepast vinden. Het bestuur van de universiteit liet weten dat de opvattingen van Hume niet ongewoon waren in die tijd, maar … dat ze vandaag de dag terecht 'distress' veroorzaakten. De studenten konden het niet verdragen geconfronteerd te worden met de naam van David Hume. De studenten van tegenwoordig zijn o zo kwetsbaar en voelen zich o zo snel onveilig.
Zoals gezegd, het woke-denken is een binair denken. Je hebt goed/fout, onderdrukker/onderdrukte, dader/slachtoffer, wit/zwart enz. Nee, man/vrouw heb je niet. Dat is volgens de woke-ideologie een continuüm.
David Hume was dus 'fout', want hij had tweehonderdvijftig jaar geleden verkeerde opvattingen over ras. Neil Thin was ook 'fout'. Naar hem werd een formeel disciplinair onderzoek ingesteld. Toen hij vroeg wat de klachten precies waren, bleek het te gaan om een vage e-mail van een paar studenten die zeiden dat zij verontrust waren door enkele van zijn politieke standpunten. Op basis van die klacht mocht hij acht weken niet in contact komen met studenten. Zijn verzoek om een gesprek te hebben met de betrokken studenten werd afgewezen. Dialoog is geen optie. Of de klachten van de studenten gegrond waren werd niet onderzocht, omdat de leiding was bang voor nieuwe acties van studenten.
De Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984) is 'goed'. In zijn denken stond macht centraal. De wereld kon volgens hem verdeeld worden in onderdrukkers en onderdrukten. Machtsverhoudingen kwamen tot uiting in taal en om de machtsverhoudingen te veranderen moest de taal veranderd worden. Foucault is daarom een van de grote helden van het woke-denken. Woke-activisten houden van de eenvoud van zijn denken en ze houden van het veranderen van taal: het gebruik van 'wit' is gepaster dan 'blank' (dat heeft te veel positieve connotaties) en 'mensen die menstrueren' valt te prefereren boven 'vrouwen' (dat sluit menstruerende mannen uit).
Michel Foucault gaf van 1966 tot 1969 les op de universiteit van Tunis. Tunesië was in 1881 een Frans protectoraat geworden en werd in 1956 onafhankelijk. Volgens de sociologe Kathryn Medien waren de Tunesische jaren cruciaal voor Foucaults ideeën: 'Foucault's entrance into political activism, and his associated work in developing a new analytic of power, was fundamentally motivated by his encounter with the neocolonial operatives of power that he witnessed and resisted while in Tunisia.'
De Frans-Amerikaanse filosoof Guy Sorman was een vriend van Foucault en bezocht hem eind jaren zestig in Tunis. Begin 2021 vertelde Sorman in een interview: 'Daar liepen kinderen van acht, negen, tien jaar rond die riepen 'Neem mij, neem mij!', waarop Foucault hun geld toewierp en zei 'Kom om 10 uur naar de vaste plaats'. Daar had hij op de grafzerken seks met die jochies. De vraag of ze dat wilden werd niet gesteld.'
De Frans-Amerikaanse filosoof Guy Sorman was een vriend van Foucault en bezocht hem eind jaren zestig in Tunis. Begin 2021 vertelde Sorman in een interview: 'Daar liepen kinderen van acht, negen, tien jaar rond die riepen 'Neem mij, neem mij!', waarop Foucault hun geld toewierp en zei 'Kom om 10 uur naar de vaste plaats'. Daar had hij op de grafzerken seks met die jochies. De vraag of ze dat wilden werd niet gesteld.'
Alleen al geconfronteerd worden met de naam van Verlichtingsfilosoof David Hume bezorgde studenten in Edinburg 'distress'. Maar met de pedoseksuele activiteiten van Foucault kan men in woke-kringen prima leven. Geen kwaad woord over die kale halfgod.
Ruud Koopmans (1961) schreef ook een bijdrage voor Ben ik wel woke genoeg? Koopmans is hoogleraar sociologie en migratie aan de Berlijnse Humboldt-universiteit. In maart 2020 werd een lezing aan een gerenommeerde universiteit afgezegd, vanwege corona.
'Of ik de lezing dit academisch jaar alsnog zou willen geven. Alleen het onderwerp, de crisis van de islamitische wereld, daar konden we misschien nog even over spreken? Ik wist toch wel dat er daarover de vorige keer vooraf nogal wat te doen was geweest onder de studenten, vertelde hij me. Nee, dat wist ik niet. Nu de universiteit net een diversiteitsagenda had aangenomen, zo meende hij, was het misschien niet het gunstigste moment voor dit thema.'
Het beeld dat Koopmans schetst stemt weinig hoopvol.
'Voor de toekomst van de universiteit en het wetenschappelijk onderzoek veel ernstiger is het intimiderende, zelfcensurerende effect dat ervan uitgaat op studenten en jongere academici die nog geen onaantastbare plaats in het hoog competitieve academische wereldje hebben. Wat doet het met hen, als ze zien dat zelfs gevestigde wetenschappers van racisme, islamofobie en wat al dies meer beschuldigd worden als zij zich met bepaalde thema's bezighouden of met bepaalde bevindingen naar buiten treden?'
'Meerdere keren hoorde ik van jongere collega's die bij mij gepromoveerd waren of bij mij als postdoc gewerkt hadden, dat hun bij sollicitaties gevraagd wordt wat ze van mij en mijn onderzoek vinden. Tja, wat zeg je dan? Waar zo'n sfeertje van achterklap en intimidatie heerst, hoeft het geen verbazing te wekken dat sommige jongere academici hun vingers liever niet branden aan "gevoelige" onderwerpen, zeker niet als het onderzoek ernaar "verkeerde" bevindingen kan opleveren, die je carrière geen goed zullen doen.'
Floris van den Berg (1973) doceert milieufilosofie aan de Universiteit Utrecht. Hij schreef in 2021 op de website van de denktank Liberales: 'Als woke leidt tot een verbreding van de culturele blik dan is dat progressie. Het opgeven van objectiviteit, rationaliteit en het idee van morele en epistemologische progressie is echter een gevaarlijke dwaalweg.'
Maar ook de linkse Van den Berg loopt tegen problemen op. Hij constateert dat de kritiek van studenten de laatste jaren beschuldigender en onaangenamer wordt. Een citaat uit Ben ik wel woke genoeg?
'Het management denkt echter dat het aan mij ligt en heeft mij te kennen gegeven dat ik actie moet ondernemen om te voorkomen weer zulke opmerkingen te krijgen in evaluaties (= cancel culture). Ik heb inderdaad aanpassingen gemaakt. Ik laat geen video's meer zien en probeer discussies vermijden, neem gas terug.'
Wie denkt dat bovengenoemde voorbeelden losstaande incidenten zijn vergist zich (of houdt zichzelf voor de gek). Als het om woke-activisten ging, heb ik de afgelopen jaren meer dan eens verontschuldigende opmerkingen gehoord in de trant van 'Maar ze bedoelen het toch goed'. Dat wil ik best geloven, maar de weg naar de hel is geplaveid met goede voornemens. In de jaren zestig en zeventig werd in bepaalde linkse kringen ook met bewondering naar de Culturele Revolutie (1966-1976) in China gekeken. De ellende die de Culturele Revolutie veroorzaakte wilden velen niet zien. Sterker nog, begin jaren zeventig werd in Nederland zelfs een maoïstische partij opgericht: de Socialistiese Partij. China was het lichtende voorbeeld.
Door wie wordt de academische vrijheid in Nederland op dit moment het meest bedreigd? Door rechts? Nee, door goedbedoelende woke-activisten die geloven dat het doel de middelen heiligt. Maar vooral wordt de academische vrijheid bedreigd door gebrek aan moed bij managers en docenten. Allen tezamen creëren ze een werkomgeving waar geen vrijheid heerst maar angst, achterklap en intimidatie.
Wordt daar dan niets tegen gedaan? Vooralsnog lijkt het daar niet op. Maar er is wel een lichtpuntje. In februari 2023 werd namelijk een commissie ingesteld die zal onderzoeken of er sprake is van 'ernstige institutionele misstanden bij Faculteit Maatschappij en Gedrag van de Universiteit van Amsterdam, die leiden tot een acute en fundamentele bedreiging van de academische vrijheid en de kwaliteit van onderwijs en onderzoek'. Ook zullen de begrippen 'academische vrijheid' en 'wokeness' nader worden beschouwd, evenals 'safe spaces en eisen van studenten aan het onderwijs'.
Aanleiding voor het onderzoek was een rapport dat Laurens Buijs in het kader van een zogeheten 'klokkenluidersregeling' had ingediend. Buijs is net als Bracke werkzaam binnen de Faculteit Maatschappij & Gedrag van de UvA. Hij is lhbti-activist en schreef een artikel dat op 18 januari in Folia, het blad van de UvA, werd gepubliceerd en veel ophef veroorzaakte. Een citaat:
'Het diversiteitsbeleid in de huidige vorm is een paard van Troje, waarmee het radicaal "woke" gedachtengoed de organisatie wordt binnengehaald en in sneltreinvaart wordt genormaliseerd. Terwijl de UvA zich in de communicatie steeds explicieter moreel verheven positioneert vanwege het diversiteitsbeleid, staat de academische vrijheid te wankelen, onder druk van toenemende politieke correctheid en dogmatische linkse ideologie, in het bijzonder bij de sociale wetenschappen.'
Het hele artikel kunt u hier lezen.
Naar verwachting zal de Onderzoekscommissie Stolker eind juni verslag uitbrengen.
Meer van Martin Harlaar