Iedere stellingname of argumentatie bevat wel een zwak punt waarop de opponent terecht inhakt; Iedere opponent heeft wel een punt dat je eigenlijk moeilijk kunt tegenspreken. Toch is de weerstand extreem hardnekkig om dat toe te geven. Vooral dat laatste zorgt voor veel conflict en miserie. Het zorgt voor oeverloos bovenhalen van niet ter zake doende 'argumenten' die slechts één doel hebben: desnoods ten koste van het ontkennen van het licht van de zon, vermijden dat je zegt: je hebt (gedeeltelijk) gelijk of ik heb (gedeeltelijk) ongelijk. En dat in de twee richtingen. Die hardnekkigheid is volgens mij het gevolg van een van onze menselijke kenmerken. De evolutie door natuurlijke selectie zorgde ervoor dat de verdediging van de groepscoherentie belangrijker is dan om het even welke andere overlevingsstrategie. Veel belangrijker dan de waarheid. En groep betekent in onze wereld al lang niet meer alleen je eigen tribe, maar de uitgebreide tribe van gelijkgestemden op sociaal, politiek, identitair, levensbeschouwelijk en op zowat elk gebied waarover je een mening kunt hebben.

Misschien valt een ambiguïteit als onmogelijkheid om tot een naadloos besluit te komen wel te transcenderen als je erin slaagt om de valse tegenstelling te zien. Misschien lost de ambiguïteit zich op als je ze vervangt door een hoger en zuiverder idee? Maar dan nog zal er zeer veel weerstand zijn. Dat overstijgen lijkt me een van die ideeën die plausibel en mooi klinken, maar zelden op die manier lukken.

Maar misschien is er meer aan de hand. Misschien hoeven we helemaal niet rouwig te zijn over die ambiguïteit, over die weerstand die het zo moeilijk maakt om probleemloos knopen door te hakken zonder mitsen en maren? 
Net zoals de biologische evolutie variatie nodig heeft om überhaupt te kúnnen groeien en evolueren, heeft onze cultuur en maatschappelijke realiteit dat ook nodig. Zonder enerzijds/anderzijds ontstaat er geen spanningsveld die these en antithese naar synthese dwingt. Zonder confrontatie van standpunten, en helaas ook zonder bijhorend conflict, geen voortschrijdend inzicht. Elk voordeel 'heb' immers 'ze' nadeel.  
Het komt erop neer dat we niet moeten proberen de ambiguïteit af te schaffen, al was het maar omdat dat toch niet gaat, maar om het conflict te managen. De manier waarop je dat doet is wel allesbepalend. Iemand verliest of moet minstens water bij de wijn doen. Je kan dan zeggen: tsja, spijtig, brute pech, of je kan als 'winnaar' rekening houden met de verliezer. De geschiedenis heeft al meermaals aangetoond dat het een slecht idee is om dat te doen. De zaadjes van de Tweede Wereldoorlog werden geplant bij het Verdrag van Versailles.

Als ik dat in mijn eigen leefwereld wil toepassen, dan toch maar weer eens de, niet altijd even prettige, oefening maken van een kijk in eigen boezem. Verschillende vrijzinnig humanisten wijzen mij erop, vaak met zinnige argumenten, dat de strijd tegen de godsdiensten een nutteloos, contraproductief en heilloos achterhoedegevecht is. Ja dat klopt waarschijnlijk, minstens gedeeltelijk, maar vrijwel onmiddellijk krijg ik een pop-up op mijn innerlijk scherm die zegt: handen reiken, prima, maar laten we tegelijkertijd tijdens het bruggen bouwen, toch maar zéér alert blijven, om niet te zeggen, achterdochtig. Want, niet dat ik het nageteld heb, maar de verlichte opgeleide moderne moslims die je zelf bijvoorbeeld in onderwijs, kunst en entertainment tegenkomt, vormen heus geen meerderheid. En de hedendaagse christelijke intellectueel heeft dan wel de archaïsche lezing van de Bijbel achter zich gelaten, maar hun politieke slippendragers doen toch wel heel goed hun best om dwars te liggen als er ethische wetten ter sprake komen.

In deze kom ik vaak variaties tegen op twee inzichten die deugdzaam, mooi en coherent lijken, maar niet zoveel zoden aan de dijk brengen. Je hebt de filosofische variant die zegt: twee ambiguë stellingen zijn onzuiver want ze bevatten een ja, maar. We moeten dat transcenderen naar een hoger overkoepelend en zuiverder idee. Jaja, dat zal wel. Of een tweede variant: een conflicterende ambiguïteit moeten we overstijgen door niet in wij-zij-termen te denken, laat staan te polariseren. Ook dat zal wel. Niet dat ik het beter weet of wel een sluitende oplossing heb, maar verder redeneren alsof je met je 'oplossing' iets opgebouwd hebt, kweenie. Komt vaak in de politiek en bij activisten allerhande voor. Je stapt met logische stappen van een premisse naar een mooie, maar onhaalbare, conclusie en doet dan alsof je iets opgelost hebt. 
Wees gerust, ik ken het antwoord op mijn bewering. 'En jij, wat heb jij dan gerealiseerd met je kritiek, heb jij wel iets opgebouwd?' Neen dus, ik heb enkel valkuilen aangewezen.  
Hoe dan ook, nog veel denkwerk.