8 juni 2023
Vijfde brief van Hans Van Dyck aan Johan Braeckman
Waarde Johan
Ik stem volmondig met je in. We nemen voortaan voldoening met 'trage brieven', zonder poging tot excuses die naar drukke agenda's refereren. Ik voegde de langzame daad bij het woord want er ging enige tijd over deze antwoordbrief. En dat is goed. Traagheid willen we natuurlijk niet verwarren met luiheid. Tijd brengt somtijds raad. Of nog, tijd doet rijpen. Alsof onze schrijfsels brouwsels zijn van hoge gisting. Geestrijke drank. Dat speelse bruggetje brengt me meteen bij de kern van je verhaal: onze lastige verhouding met de 'geesteswetenschappen' en co. De wetenschappen die zich exclusief richten op die ultrasociale primaat met groot empathisch vermogen en dito neocortex die geen aap, zelfs geen zoogdier wil zijn. Het maakt van de Homo sapiens een soort tragikomisch organisme.
Ik vind het frappant dat je uit deze reflecties weinig geestigheid weet te puren. Je klinkt zelfs somber en dat bezorgt me. Je ziet de kruisbestuiving tussen de humane wetenschappen sensu lato en de natuurwetenschappen niet meteen gebeuren, en al zeker niet in ons vlakke land bij de Noordzee. Je ziet hiervoor geen intellectuele openheid binnen de huidige universitaire structuren en je betreurt het sterk. Is er geen openheid of zien we ze niet? Is het wel een kwestie van structuren? Misschien lonken er perspectieven of voedingsbodems op een eindje van onze academische campussen?
Ik wil een persoonlijke, professionele ervaring met je delen. Natuurlijk is het maar een anekdote. Enkele jaren geleden nam ik met een collega-bioloog het initiatief om een schare internationale experten uit te nodigen tijdens enkele dagen in de duinen, op een steenworp van de garnaalvissers. We zouden geen programma met voordrachten voorzien. Een beredeneerde gok, moet ik bekennen. Weinig structuur, maar wel veel vrije ruimte voor gesprekken en discussie. Geen powerpointpresentaties, maar een bereidwillige kring rond een flipover met grote vellen uitnodigend papier en een duo stiften. De gesprekken gebeurden binnenskamers, maar geregeld ook al kuierend door het mulle zand van de duinen. De conceptuele hersenspinsels werden nu en dan doorbroken met spontane waarnemingen. Kijk daar vliegt een Kleine parelmoervlinder – the Queen of Spain fritillary, in het schoon Engels. Een vlindereffect kan zelden kwaad, weet je.
Die nauwelijks gestructureerde bijeenkomst is achteraf bijzonder productief gebleken. Hier werd de basis gelegd voor een handboek over dispersie en een reeks veel geciteerde gezamenlijke papers. Dispersie heeft betrekking op de actieve of passieve verplaatsingsprocessen van organismen, weg van de lokale populatie waar ze werden geboren. Het is een kluwen van vele complexe ecologische en evolutionaire vraagstukken. We hadden geen formeel samenwerkingsverband, geen Europese subsidie, geen structureel keurslijf. Alleen een stel vrije 'geesten' die zin hadden om elkaar uit te dagen en uitgedaagd te worden. Toegegeven, het waren allemaal biologen en uiteraard geen willekeurige steekproef uit deze meute van natuurwetenschappers.
Ik vraag het me af, beste Johan. Misschien onderschatten we het belang van de omgeving bij het tot stand komen van intellectuele kruisbestuiving. Misschien moeten we met enkele humane en natuurwetenschappers op dispersie trekken naar minder academische oorden. Misschien zitten onze universiteiten wat te veel in de greep van strakke managementplannen en zit het gros van onze academische collega's toch ook graag comfortabel in vaste hokjes of denkkaders. Die worden gedoseerd bekritiseerd, maar toch vooral bestendigd in academische kringen. Hoe laten we toch die frisse wind waaien in de bovenkamers van nieuwe, en minder nieuwe denkers?
Er zijn nog andere goede redenen om denkwerk over het mensbeeld in een biodiverse omgeving kansen te bieden. Ik ben de jongste jaren erg betrokken bij het veld dat een brug slaat tussen natuur en gezondheid. Het is erg prikkelend en uitdagend en het brengt ook aparte intellectuele werelden samen. Het vergt tijd en rijping, maar het gist en borrelt, heb ik de indruk. Bovendien is het ook een domein dat gevoelig kan zijn voor kwakzalverij, greenwashing en andere niet gefundeerde zoete broodjes. Maar dat is alleen maar meer prikkelend, vind ik. Jij bent ook geregeld betrokken bij opleidingen in de medische wereld. Hoe ervaar jij dat? Kunnen we er wat mee om na te denken over meer biologische inzichten in de cultuur-, sociale en andere humane wetenschappen? Ik kijk uit naar je ervaringen en inzichten.
Zal ik als uitsmijter het toch nog even hebben over trage en snelle communicatie als eyeopener? Vogels horen anders dan wij. Niet zozeer het bereik van hun toonhoogte is anders dan het onze. Er is een stevige overlap in Hertz tussen ons gehoorbereik en dat van die gevederde levensvormen. Hun oren registreren de gezangen evenwel beduidend sneller dan onze humane oorschelpen. Ze halen letterlijk meer informatieve, afzonderlijke elementen uit een zangpartij dan jij en ik dat kunnen. Hun akoestische resolutie is veel fijnmaziger. Ze horen sneller en daardoor meer. Het is een van de vele, boeiende inzichten die Ed Young heerlijk behandelt in zijn jongste boek An Immense World – How Animal Senses Reveal the Hidden Realms Around Us (verscheen ook in Nederlandse vertaling). Een aanrader. Als ik over zulke zintuigelijke inzichten praat met bijvoorbeeld architecten, kunstenaars en andere Jannen met of zonder pet, dan merk ik fonkeloogjes. Er zijn nog zoveel heerlijke, maar ook ongemakkelijke inzichten die niet per se binnen de biologie moeten blijven.
De brief komt op een gezapig tempo jouw richting uit, Johan.
Ik zie je antwoord wel komen.
Reikhalzend
Hans
Meer van Hans Van Dyck