16 juni 2023
Te weinig Verlichting? Humanisme en de zaak Sanda Dia
De nagalm van de zaak Sanda Dia moet ook humanisten beroeren, maar moeten zij daarbij ook de kritische zin, kern van het humanisme, verliezen? Liefst niet, zelfs al is dat een helse opgave door de chaotische overvloed aan reacties, hoofdzakelijk ingegeven door emotie, nauwelijks door inzicht of kennis.
Bepalend in de polarisatie is de dood van een jonge man bezig zijn leven te beginnen. Het zwaarste dat een mens kan overkomen, op het gevoeligste moment van een leven, wordt in de reacties afgewogen aan de sanctie die de verantwoordelijke daders wordt opgelegd. Dat soort afweging is zo oud als de mens; de bijbel die geacht wordt een weergave te zijn van de geschiedenis van de mens en voor zoveel mensen richtinggevend is, staat er vol van en geeft daarbij verschillende en tegenstrijdige antwoorden van wraak over bestraffing tot vergeving. Die spanning is nooit weggeraakt en werd een belangrijk onderwerp tijdens de Verlichting waarbij bovendien veel aandacht ging naar de impact van de machtsbeoefening, van de absolute macht van godsdienstig of politiek gezag, de willekeur van de zogenaamde volkswil tot de inbreng van een evenwicht gedragen door de rede.
Het is pijnlijk vast te stellen dat in de zaak Dia ook humanisten bereid zijn die bagage overboord te gooien en dat is, op zijn zachtst gezegd, bevreemdend. Als daar 'de menselijke moraliteit, een biologisch uitgerijpt (sic) systeem – zo oud als de mensheid – voor in de plaats komt' (de bijbelverhalen spreken dat tegen en die is ook oud), als beweerd wordt dat 'mensen voelen wat onrechtvaardig is met affecten zoals woede en walging', doen we dan niet precies zoals Pilatus in Mattheus 27:2-24? Zou een humanist niet beter wat dieper graven en zich om te beginnen de vraag stellen naar de grond van de zaak: een uit de hand gelopen overgangsritueel bij een zichzelf elitair benoemende studentenclub. Is de dodelijke afloop het enige probleem en is het voor de humanist aanvaardbaar dat bij zo een overgangsritueel de kandidaten, al was het tijdelijk, ontmenselijkt worden? Verbiedt de wet studentendopen?
Ook ik ben in eerste instantie geschokt door de wanverhouding tussen de dood van een jongen en een werkstraf, maar niemand kan mij overtuigen dat op om het even welk moment van die doop de daders begrepen dat hun handelingen, hun gedrag, hun totaal gebrek aan empathie, levensbedreigend konden zijn. Dat wil ook zeggen dat we te maken hebben met een opvatting die aanvaardt dat andere mensen kunnen ontmenselijkt worden, ook al is het tijdelijk, en dat de uitdragers van die cultuur het inschattingsvermogen ontberen ten aanzien van het lijden van hun slachtoffer. Is dat ook geen deel van de ondergrond van woke?
Voor de humanist roepen die vaststellingen ernstige morele vragen op waarbij het waardesysteem van de ruime omgeving mag worden betrokken, van ouders tot schoolopvoeding. Maar die conclusies vormen geen strafbaar feit. Zij tonen nog maar eens aan dat er nog steeds te weinig Verlichting in onze maatschappij zit en er behoefte is aan een ethisch-maatschappelijke discussie daarover.
PS Een oude vriend stuurt me een mail waarin hij vertelt dat hij Jacques De Kadt en Huizinga leest uit de dertiger jaren over de verleiding van het fascisme. Waarom lezen niet meer mensen dat?
Deze tekst werd geschreven n.a.v. de blogtekst van Bart Libbrecht over de zaak Sanda Dia.
Lees ook het artikel van Hugo Lamon over dezelfde zaak.
Meer van Jef Asselbergh
Lees ook het artikel van Hugo Lamon over dezelfde zaak.