11 oktober 2023
De eeuw van Afrika
Afrika komt meestal niet in het nieuws met hoeraverhalen maar met problemen en ellende. Natuurrampen, coups, burgeroorlogen, migratiestromen, corruptieschandalen en politieke instabiliteit. Het lijkt wel of er alleen maar slecht nieuws te rapen valt. Toch wordt Afrika het continent van deze eeuw. De bron van de Amerikaanse, Europese, en Japanse welvaartsprong in de 20e eeuw was vooral te vinden in meer economische integratie, betere gezondheidszorg en beter onderwijs. Op dat vlak is Afrika reuzenstappen aan het zetten. Het potentieel is gigantisch.
Economische integratie is de belangrijkste van de drie. Vele Afrikaanse landen zochten in het verleden vooral preferentiële toegang tot de rijke markten van de wereld, maar er bestaat ook al decennia een complex en groeiend web van regionale handelsakkoorden tussen Afrikaanse landen. Dat is nu uitgemond in de Afrikaanse Continentale Vrijhandelszone (African Continental Free Trade Area - AfCFTA) die op 30 mei 2019 voor 22 Afrikaanse landen in voege kwam en ondertussen meer dan 40 leden telt. Het is na de Wereldhandelsorganisatie de grootste handelsorganisatie ter wereld.
Net zoals de Europese integratie leidde tot een enorme welvaartstoename op het Europese continent en de toetreding van China honderden miljoenen Chinezen uit de armoede tilde, zo biedt ook de Afrikaanse integratie een geweldige kans op welvaartstijging en armoedebestrijding. De AfCFTA zal een continentale Afrikaanse markt creëren, belemmeringen voor handel en investeringen verminderen en de concurrentie vergroten. De vrijhandelszone zal ook bijdragen aan de industrialisatie van Afrika, de economische en sociale ontwikkeling aanwakkeren, nieuwe banen creëren, de armoede terugdringen en de voedselzekerheid verhogen.
Dit zal Afrika aantrekkelijker maken voor regionale waardeketens en buitenlandse investeerders. De AfCFTA vergroot de markt waartoe buitenlandse investeerders toegang krijgen door zich in Afrika te vestigen. Afrika kan zich door haar grote, jonge, groeiende, steeds beter geschoolde en steeds gezondere bevolking ook ontpoppen als een locatie voor exportgerichte productie. Bovendien beschikt Afrika ook ruimschoots over ruime voorraden nieuwe grondstoffen, zoals groene energie op basis van zon of waterkracht en vele van de zeldzame aardmetalen die nodig zijn in de nieuwe hernieuwbare economie. Op die manier kan Afrika het China van deze eeuw worden.
Maar daarvoor is ook een gezonde bevolking van cruciaal belang. Ook op dit vlak worden er reuzenstappen gezet. Recent was er bijvoorbeeld goed nieuws met de introductie van het nieuwe R21-vaccin in Ghana. Het vaccin zou erg effectief zijn tegen malaria, nog altijd een van de grote kindermoordenaars op het Afrikaanse continent. De systematische ontwikkeling, de massale productie en vooral de georganiseerde toediening van vaccins en geneesmiddelen die parasieten en andere ziektekiemen effectief bestrijden, kunnen de kindersterfte decimeren en ervoor zorgen dat minder kinderen in hun ontwikkeling geremd worden. Betere gezondheidszorg zal ook de nataliteit doen afnemen en ouders ertoe aan te zetten meer te investeren in hun kinderen.
Daartoe zijn ook investeringen in onderwijs erg belangrijk. Geen enkel continent is zich zo snel aan het bijscholen als Afrika. Dat zal onvermijdelijk leiden tot enorme evoluties in de sociale normen en de emancipatie van de bevolking sterk bevorderen. Zonder gedegen onderwijs is het onmogelijk om de ziektes van tribalisme, nationalisme en bijgeloof te overwinnen. Zonder onderwijs is het onmogelijk om betere instituties uit te bouwen, te participeren in het lokale bestuur, het hoger bestuur tot verantwoording te roepen of corruptie te bestrijden. Zonder onderwijs geen vrije informatiegaring of debat in de vrije media. Er wacht het continent dus ook een lawine aan emancipatorische strijd en sociale frictie, die tot meer gelijkheid zal leiden.
Bovendien kan Afrika heel wat van onze fouten overslaan. Geen nood aan al te veel investeringen in gas en olie, laat staan steenkool, als alles beter elektrisch kan en vooral de groene energie ruim voorradig is. Het potentieel voor waterkracht is enorm. Langs de centrale verkeersaders in Afrika worden nu al overal kleine en grotere zonnepanelen aangeboden. Afrikaanse burgers hebben dikwijls geen wagen, maar wel een fiets of brommer en vooral een klein zonnepaneel, en een smartphone met internettoegang die zelfs op afgelegen plaatsen heel snel beter wordt. Dit geeft hun naadloos toegang tot moderne vormen van communicatie en informatie. Ze springen van zelfvoorzienende landbouw naar de interneteconomie, zonder enige tussenstap. Het lijkt wel tijdreizen.
Het zal natuurlijk niet vanzelf gaan. Integratie, onderwijs en gezondheidszorg zijn werkwoorden. Wetten, reguleringen en standaarden op elkaar afstemmen, fysieke connecties maken tussen de nationale infrastructuurnetwerken zoals wegen, spoorwegen of elektriciteitsnetwerken, tegenstrijdige belangen afwegen, investeren in onderwijs zonder indoctrinatie, netwerken van basisgezondheidszorg stabiel uitbouwen, het is een lange reis. Soms gaat die helaas gepaard met etnisch, religieus, nationalistisch en of sektarisch geweld. Ook Europa stortte zich de vorige eeuw in twee wereldoorlogen, maar de daaropvolgende keuze voor integratie, onderwijs en gezondheid leidde tot een van de grootste toenames in welvaart en gelijkheid in de geschiedenis. Ook Afrika mag dit verwachten.
(Dit artikel verscheen eerder in de krant De Tijd, 4 oktober, 2023. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Meer van Koen Schoors