21 juni 2024
Negende brief van Ronald Soetaert aan Johan Braeckman
Beste Johan
Ik schreef dat ik me met mijn onderzoek & onderwijs bedreigd voelde de laatste decennia aan de universiteit. Je herkent dat.
Dus gaat een mens op zoek naar bondgenoten. Liefst in de disciplines waarmee ik te maken kreeg en dan niet bij de usual suspects (literatuurwetenschappers). Te veel namen en te saai om naar te verwijzen, maar kom, een paar van wie ik enige wijsheid leerde mag wel. Uit de psychologie Jerome Bruner die Essays for the Left Hand schreef waarin hij het nut van verhalen beschreef voor onze psychische huishouding. Uit de filosofie Richard Rorty die verhalen als de grote zingevers zag – meer dan filosofie. Maar nog interessanter is het steun te krijgen van natuurwetenschappers. Bijvoorbeeld Richard Toulmin, die als fysicus aandacht vroeg voor het belang van verhalen & retoriek: 'Wij zijn niet gedwongen te kiezen tussen 16e-eeuws humanisme en 17-eeuwse exacte wetenschap: wij dienen de positieve resultaten van beide vast te houden'.
Er zijn zoveel tegenstellingen als de 'double inheritance', het nature/nurture-debat, de relatie en het overspel tussen de stoffelijke en de imaginaire wereld (zoals recent bij Harari in Sapiens).
In de renaissance, het humanisme, de verlichting (we lezen allebei Sarah Bakewell over de Humanisten) botsen we op inzichten uit de wetenschappen en de cultuur. Zijn het twee soorten humanisme? Staan ze op gespannen voet?
Eén citaat van jou als een verbindend antwoord: 'Natuurlijk is cultuur erg krachtig. Het is ook geen kwestie van natuur tégen cultuur, integendeel. De bekende evolutiepsycholoog John Tooby vergeleek cultuur en natuur ooit met de lengte en de breedte van een rechthoek: je hebt ze allebei nodig om te snappen wat een rechthoek is. Cultuur kan ons in een andere richting sturen. Maar we moeten beseffen dat onze psychologische instrumentenkist altijd dezelfde blijft, dat maakt ons trouwens tot mensen. Vergelijk het met de gereedschapskist van een timmerman'.
Ik leen even jouw metafoor van de gereedschapskist. Wat ik me nu afvraag is: wat zit er in mijn gereedschapskist?
In elk geval zit er in onze kist ander gereedschap. Bij jou meer filosofie & biologie, bij mij meer literatuur & retoriek. Hoewel we elkaars gereedschap wel eens gebruiken. En wat de metafoor gereedschap betreft, kennen we alle twee het gevaar dat in een uitspraak samengevat werd: 'Als je alleen een hamer hebt, neig je ernaar elk probleem te zien als een spijker'. Of: wie een bepaalde bril opzet, zoekt argumenten die bij die bril passen. Vaak voel ik me, om de beeldspraak volledig uit te rekken, tussen hamer en aambeeld.
Retoriek is mijn bril: wat mensen doen met taal en verhaal, en wat taal en verhaal doen met mensen. Uiteindelijk moet ik me ook de vraag stellen wat mijn retorische bril met mij doet. En ik ben het met jou eens dat mensen dieren zijn, deel van de natuur, onderdeel van de evolutie en dus deels begrijpbaar vanuit de evolutietheorie. Maar de vraag is dan of we bij jouw vraag over het nut van verhalen in de evolutietheorie antwoorden vinden. Ik blijf nieuwsgierig en waarschijnlijk zullen we nog wel praten over onze brillen. Wordt vervolgd.
(Einde februari 2024)
Meer van Ronald Soetaert