13 september 2024
Paradigma, bis
Badinerend spittend op zoek naar een omgang met het residu uit de berichtgevingen en lezersgeweld. Een strand vol schelpen, steentjes, plastics. Mocht ik er als een strandjutter het meest waardevolle of schone uitpikken, wat zou dat dan zijn?
Iedere week is er de rist nieuwsbrieven en is er een nieuwe verzameling aan inzichten: hartverwarmend of verontrustend. Bevooroordeeld door de werking van het aan mij verbonden algoritme gaat dat nogal één kant op met een opbod naar verontrusting, angstverwekking. Oorlogen en migratie, de individuele ontwrichting die merkbaar is in de Brusselse straten en metrostations, klimaatnieuws. Dat alles omsmelt zich bij bezinningsmomenten tot een legering in een vorm die zijn weg zoekt, bijvoorbeeld het blogschrijffestijn. Het metaal van een naald die de verbinding maakt tussen al dat grut, die duigen en diggelen. Woorden in dat vaatje tappen om het allemaal een plaats te geven, in bewaring te houden voor gesprek, discussie, opinie of luisteroefening. De herinnering op peil houden. En dan gebruiken we de verleden tijd: 'was' of 'in die tijd'.
Soms drijft er wat boven vooraleer het strandt, zoals deze zinnen van James Dyke en zijn collega's: 'Het akkoord van Parijs van 2015 was een verbazingwekkende prestatie. De vaststelling van 1,5°C als het internationaal overeengekomen plafond voor opwarming was een succes voor die mensen en landen die het meest zijn blootgesteld aan de gevaren van klimaatverandering. We weten dat elke fractie van een graad telt. Maar in die tijd vereiste de overtuiging dat de opwarming echt beperkt kon blijven tot ruim onder de 2°C een sprong in het diepe als het ging om landen en bedrijven die hun schouders eronder zetten om koolstofarm te worden. Wat er in de plaats daarvan is gebeurd, is dat de netto nulbenadering van Parijs loskomt van de realiteit, omdat het steeds meer vertrouwt op sciencefictionniveaus van speculatieve technologie.'
Dit citaat is een ogenblikkelijke, soms wat krakkemikkige, schurende vertaling via een digitaal medium: 'een sprong in het diepe' is in de oorspronkelijke tekst 'a leap of faith'. Geloof lijkt daarmee opnieuw en altijd een diepgang met zich mee te brengen. De titel van het artikel waaruit we het citaat hierboven uitlichtten uit The Conversation gaat onder de titel 'De mythe van de overshoot: je kunt geen fossiele brandstoffen blijven verbranden en verwachten dat wetenschappers van de toekomst ons terugbrengen naar 1,5°C'. Daarmee wordt nog maar eens gewezen op een vorm van religie, een vorm van geloof, en dat is dan in de technologie. Fictie. Reeds langer is er in een nauwelijks gevoerde discussie de antipode van 'degrowth'. Ook met de aftoppende curve van de bevolkingsgroei is er nood aan minder vlees- en melkconsumptie, aan veel minder huisdieren, minder beton of voedselverspilling, minder verpakkingen uit plastics. Het groei-geloof gaat voorbij aan de noodzaak van een radicale misschien wel hoopgevende transitie, van een evengoed als quasi religieus opgevoerde redding door technologie. Omdat ook daar de redelijkheid ontbreekt.
'… de circulariteit van het leven vieren als tegengif voor het lineaire bewustzijn dat op groei gefixeerd is', wordt het bijvoorbeeld beschreven bij de dood van ene Hans Plomp, maar dat is al vlug 'buiten de gebaande paden leven'. Langs wetenschappelijke wegen en een ontiegelijk aantal schema's en diagrammen. Of meditatie die je innerlijke verandering zou moeten verkennen om daarna weer optimistisch aan de slag te gaan.
Met de zich snel ontwikkelende generatieve AI is er meer dan ooit de mogelijkheid om 'los te komen van de realiteit' (in de tekst hierboven heet dat: 'relying on science fiction') en wordt de fictie realiteit. Of omgekeerd? Moeten we de waarde van fictie beklemtonen, of net aangeven dat fictie over de realiteit gevaarlijk is?
Daarover de Chileen Alejandro Zamba: 'We hebben de hoop van fictie nodig. Fictie is wakker dromen, maar zet zich niet af van de waarheid. De waarheid heeft fictie nodig. Maar vandaag proberen wij de fictie uit het leven te bannen. Alsof we beslist hebben om alle expressie en plezier eruit te halen'. (interview in MO*Magazine).
Dit pleidooi voor wat een onoverkoombare dagelijkse productie en publicatie van fictie is, ligt ons nauw aan het hart. Daartegenover staat echter de vlucht in de fictie zoals hierboven aangegeven en de nood aan non-fictie, aan wetenschap.
Virtuele brillen die jonge mensen die zich uit angst en ontzetting gaan snijden, redden door ze een vorm van paradijs voor te schotelen? 'Virtual reality is niet langer het privilege van de videogames. VR is immers in volle ontwikkeling. Ook in de scenario's van de Brusselse Escape Rooms kan je in de schijnwerkelijkheid duiken. Of je nu een fan bent van nieuwe technologieën, een liefhebber of gewoon nieuwsgierig, probeer het uit en duik met je zintuigen in een andere dimensie. Overwin je tegenstanders of fobieën met vrienden of familie, op verschillende plaatsen in de hoofdstad!' Het verdient onderzoek.
Mijn ellebogen zijn ouder dan die van de nieuwe generaties die zeer vlotjes omgaan met alle digitaal geweld, maar ze gaan toch even jeuken als ik deze aanbeveling lees. De door mij beminde klassieke film voorbij, een 'schijnwerkelijkheid', een 'andere dimensie'. Er zijn hoogstens vier dimensies, de onvatbaarheid van de tijd meenemend en die vier vormen de realiteit of wetenschappelijke werkelijkheid ontegensprekelijk. Een vijfde of nog andere dimensie is onbestaand en schotelt een schraalheid voor, een vorm van grote gemakzucht. Kijk niet naar het werk van Van Gogh of Dali, maar dompel je er in onder, 'immersive'. Ik raad het iedereen af: het is afstand doen van onze zintuigen. Bij heel wat gebruikers van AI lijken die steeds meer onderbenut. Wat met luisteren en iets horen, voelen en ruiken, met goed kijken naar de werkelijkheid – diep waarnemen als kern voor goede wetenschap of 'A la recherche du temps perdu'? De meeste mensen horen de gierzwaluwen niet meer, merken het stof in de lucht niet, zien niet dat meer groen verdwijnt dan er bijkomt.
Een kritische zin voor technologische oplossingen en ten overstaan van de rotsvaste hoop daarin. Wat betekent een keuze opdat die duurzaam zou zijn, of anders geformuleerd: wat brengt het mee voor een aantal generaties ver?
Een voorbeeld: '… een recente mijlpaal die onlangs is bereikt. In het Verenigd Koninkrijk zijn nu 250.000 warmtepompen geïnstalleerd, waarvan 30.000 in de eerste zes maanden van 2024. Dit is een belangrijke stap in de richting van het koolstofvrij maken van woningen.' Kritisch weten we echter: de meeste koelmiddelen zijn F-gassen. Dit wil zeggen met de C-F-binding. Deze C-F-bindingen zijn de sterkste chemische bindingen die er bestaan. Vandaar dat deze stoffen nauwelijks afbreekbaar zijn (vergelijkbaar met PFAS). De alternatieve koelmiddelen hebben andere nadelen.
Het zijn beproefde pleidooien om verder te dobberen in een transitie uit de bestaande twee paradigmata. Ofwel weg van het rotsvaste geloof in technologie en de daaraan gekoppelde werelden van winst? Ofwel in een steeds minder, een traject dat een dermate lange nudging zal vereisen dat het resultaat steeds blijft gelden voor slechts de gekende 25% overtuigden … gelovers.
Daarmee ontstaat de neiging de nieuwste generatie chatbox volgende vraag voor te leggen: 'has communism any hope to offer?' De KPDeutschland in de twintiger jaren van de 20ste eeuw, de Oostblok-jaren tot 1989, Pol Pot, Stalin, Sartre. Een degelijk en goed genuanceerd antwoord bieden vraagt meer dan een genAI-vraag. Met een juiste vraag begint het. De onkritische vraagsteller zal om de tuin worden geleid, verwend en opnieuw wordt een portie fictie in een paradigma omgezet. Hallucineren noemt men dat.
Kunst, fictie, biedt hoop? Een 'shallow thing', iets met pluimpjes, vederlicht. Het laat toe even adem te halen, te ontsnappen, achterover te leunen. Zoals zomervakanties dat toelaten: zelfs kathedraalbezoeken bieden dan perspectief, zonder de noodzakelijkheid van de ooit gezocht Hoogte. Voor zovelen die voorbijgaan aan een oorspronkelijke definitie uit 1987 in het Brundtland-rapport: 'Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder de behoeften van toekomstige generaties, zowel hier als in andere delen van de wereld, in gevaar te brengen'. Behoefte aan meer kledij, evenveel vlees, volle winkelrekken, verder weg op reizen, meer van alles? De stand van de wetenschap is duidelijk (zou volgen: een lijst van 12.345 papers en 'links' naar nieuwsbrieven), maar er is iets als een 'vierde muur' tussen al dat hardnekkige zoekwerk en een publiek dat gaat stemmen, bijvoorbeeld. Kan fictie hier toch de wereld redden, 'Not for Profit'?
Meer van Francis Geldof