Vrijzinnige Vrouwen
Geschreven door AVG-Carhif
  • 6733 keer bekeken
  • minuten leestijd
  • Reacties

9 maart 2020 Vrouwen vrij, een andere wereld: het feminisme van de jaren 1970 in België
Een tentoonstelling van het Archief- en Onderzoekscentrum voor Vrouwengeschiedenis (AVG-Carhif) in samenwerking met het BELvue museum. 20/02/2020 > 24/05/2020, BELvue museum, Brussel
Voor alle vrouwen. Voor de jonge en ook voor de minder jonge. Voor de gehuwden en de vrijgezelinnen. Voor de weduwen en voor de gescheiden vrouwen. Voor de arbeidsters en voor zij die thuis werken. Voor al de andere trouwens ook. Het rode boekje van de vrouw(en), 1972
Begin jaren 1970 palmen feministes de publieke ruimte in. Ze bliezen nieuw leven in oude eisen en vragen gelijkheid tussen vrouwen en mannen in het gezin, op school, op het werk en in de wetgeving. Ze hebben het over het lichaam, klagen stereotypen en geweld aan, en willen een positieve en open kijk op seksualiteit en anticonceptie. 

Hun militantisme is jong en dynamisch: ze schrijven, komen samen, betogen en zetten pittige acties op rond hun verlangen naar een samenleving in het teken van solidariteit, gelijkheid en zelfbeschikking voor iedereen. 

Met die feministische acties als vertrekpunt verkent Vrouwen vrij, een andere wereld een niet zo ver verleden waarin de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen nog erg uitgesproken was. Tal van sprekende tijdsdocumenten doen nadenken over de weg naar maatschappelijke gelijkheid en de obstakels die nog steeds bestaan. Want al is er merkbaar vooruitgang geboekt, heel wat eisen en analyses uit de jaren 1970 zijn nog brandend actueel.
Hoofding van het tijdschrift 'Schoppenvrouw' van de fem-soc (feminisme-socialisme), 1978. Bron: AVG-Carhif
_Een rijk geïllustreerde tentoonstelling op een bijzondere locatie
De rijk geïllustreerde tentoonstelling bestaat uit 37 panelen, 3 montages met audiovisueel materiaal en vitrines met originele stukken. Samen brengen ze meer dan 200 documenten in beeld (onder meer affiches, tekeningen, foto's, citaten, brochures, liederen, getuigenissen, televisiefragmenten …). 

Ze is te ontdekken in BELvue, het museum over Belgische geschiedenis dat gelegen is in het hart van het culturele en artistieke centrum van Brussel.
_Gericht op een breed publiek
De tentoonstelling is didactisch en laagdrempelig uitgewerkt in het Nederlands en Frans, met een bezoekersgids in het Engels. De toegang is gratis. 

Ze zal een divers publiek aanspreken: mensen van verschillende leeftijden, gezinnen, leden van sociaal-culturele organisaties, geschiedenisliefhebbers, toeristen ... 

Voor bezoekers met kinderen tussen 10 tot 12 jaar is er een spelparcours doorheen de tentoonstelling (€ 1 per kind). 

Scholen, jongerenorganisaties en organisaties uit het vormingswerk vinden in het pedagogisch dossier inspiratie om de thema's uit de tentoonstelling te behandelen. Het dossier is gratis te downloaden op de websites van BELvue en het AVG-Carhif. 

Het is mogelijk een geleid bezoek aan de tentoonstelling te vragen.
Vrouwendag in Luik, 1977. Bron: AVG-Carhif
_Invalshoeken
De tentoonstelling behandelt verschillende facetten van de geschiedenis van sociale bewegingen en van de democratisering van de samenleving in de periode 1960 tot vandaag: 
  • De contestatiebewegingen van de jaren 1960-1970 met hun eisen voor een gelijke, rechtvaardige en duurzame samenleving waarin sekse, klasse, seksuele oriëntatie of etnische origine niet meer tot sociale ongelijkheid leiden.
  • Voorwaarden voor vrouwenemancipatie: zelfbeschikking over lichaam en seksualiteit (recht op seksuele opvoeding, toegang tot anticonceptie en abortus, een open kijk op seksuele oriëntatie), een evenwichtige verdeling tussen vrouwen en mannen van betaald en onbetaald werk, gelijkheid op het werk en in de besluitvorming, het aanklagen van fysiek en seksueel geweld.
  • Vormen van burgerprotest, zoals spontane acties die media-aandacht genereren, sensibilisering (consciousness raising), hulpverlening, artistieke interventies, kennisontwikkeling, allianties in binnen- en buitenland …
  • Een beknopt overzicht van wetgeving die de gelijkschakeling van de rechten van vrouwen en mannen heeft ondersteund (1945 tot vandaag). 
Marie Mineur verzet zich tegen het ontslag van een van hun leden bij Europair (Manage), 1975. Bron: Privéve
_In het zog van de protestbewegingen van de jaren 1960
Feministes de finale van de Miss België-verkiezing. Affiche, 1972. Bron: AVG-Carhif
Na 1945 democratiseerde de samenleving in versneld tempo. Dat proces kwam ook vrouwen ten goede. In België waren ze steeds beter opgeleid, ze stonden sterker op de arbeidsmarkt, verwierven gelijke politieke rechten (1948) en waren niet langer onderworpen aan het gezag van hun echtgenoot (1958). De commercialisering van de pil in de jaren 1960 luidde een seksuele revolutie in. 

Op veel vlakken bleef de samenleving evenwel traditioneel en doordrongen van ongelijkheid. Het ongenoegen daarover groeide en tijdens de jaren 1960 kwamen in tal van landen protestbewegingen op straat. Deze protestbewegingen verzetten zich tegen sociale ongelijkheid, racisme, koloniale regimes en imperialisme, de groeiende milieuproblemen. Met name jongeren uitten hun verlangen naar een andere wereld, zonder het oude gezag, zonder de taboes over lichaam en seks. 

De kritiek op machtsverhoudingen stimuleerde vrouwen om ook hun eigen positie te analyseren. In tal van landen, beginnend met de VS, verspreidde zich een radicaal feminisme. Dit feminisme van de zogenaamde 'tweede golf' (een verwijzing naar het 'eerste golf'-feminisme uit de 19de eeuw), riep op tot 'vrouwenbevrijding' en een rechtvaardige en solidaire wereld. 

In 1970 bereikte de beweging België. In snel tempo vormden zich kleine groepjes die een oproep lanceerden aan alle vrouwen, ongeacht hun achtergrond. De nieuwe generatie wilde, net als haar voorgangers, de vele discriminaties in het gezin die vrouwen troffen in het onderwijs, op het werk of in de politiek, aanpakken. Maar haar agenda was radicaler: een einde maken aan de dominante positie van mannen in de samenleving en aan alle vormen van machtsongelijkheid. Veel activistes hadden banden met de linkse beweging en zagen in het kapitalisme een belangrijke bron van uitbuiting. Ze zetten strijdbare en humoristische acties op die met interesse, amusement en soms lichte verontwaardiging werden ontvangen en haalden met hun eisen meteen de media.
_Lichaam en seksualiteit
De nieuwe lichting feministen wierp een frisse blik op lichaam, relaties, seksualiteit. Ondanks de seksuele revolutie van de jaren 1960 bleven heel wat taboes overeind. De feministische beweging wilde dat vrouwen hun seksualiteit vrij en positief konden beleven. Ze moedigde hen aan om hun lichaam te leren kennen en vroeg een kwaliteitsvolle seksuele opvoeding en toegang tot anticonceptie. In die bevrijde vrouwelijke seksualiteit claimden ook lesbiennes hun plaats. 

Abortus uit het strafrecht was eveneens een belangrijke eis. Van oudsher namen vrouwen hun toevlucht tot abortus bij een ongewilde zwangerschap. Omdat dat strafbaar was, riskeerden ze echter hun leven bij clandestiene ingrepen. Feministen beklemtoonden dat gewenst moederschap fundamenteel was voor het welzijn van vrouwen en kinderen, en eisten dat vrouwen vrij over een abortus konden beslissen. Deze strijd bracht een nauwe samenwerking tot stand tussen feministen en artsen, juristen en drukkingsgroepen, vooral uit de vrijzinnigheid. In afwachting van een wetswijziging, zorgden ze ervoor dat abortus in goede medische en psychologische omstandigheden kon gebeuren. In conservatieve kringen bleef de weerstand echter groot. Terwijl de vrije verkoop van anticonceptie er in 1973 kwam, werd abortus pas in 1990 deels uit het strafrecht gehaald. 

De feministische beweging doorbrak de stilte rond geweld op vrouwen, waaronder straatintimidatie, intrafamiliaal geweld, fysieke en seksuele agressie ... Ze belichtte het probleem in al zijn ernst, met oog voor het grote leed van de slachtoffers. Elke hulpverlening ontbrak en dus zorgden feministen zelf voor opvang en preventie. Ze richtten de eerste hulpverleningscentra op (vluchthuizen, organisaties als Vrouwen Tegen Verkrachting) en werkten cursussen zelfverdediging uit.
Betoging voor het recht op abortus en de vrijlating van dokter Peers, Namen, 1973. Bron: ©
_Een nieuwe kijk op gezin, werk en politiek
Actie van de Fem-Soc, Antwerpen, ca. 1981. Bron: AVG-Carhif
Werken aan een gelijke samenleving betekende ook de strijd aangaan met van jongs af aan aangeleerde stereotiepe codes over man of vrouw zijn en met de rolpatronen die daaruit voortkwamen. Door de beeldvorming open te trekken, zouden vrouwen en mannen hun leven op tal van vlakken vrijer en naar hun eigen voorkeur kunnen invullen. 

In een periode van openheid voor veranderende gezinsvormen kaartte het nieuwe feminisme het keurslijf van het huwelijk aan, de druk van het moederschap, de wettelijke en economische afhankelijkheid van vrouwen ten opzichte van hun man en het eindeloze huishoudelijke werk. Moederschap werd in al haar facetten ontrafeld: de wens om het wel of niet te zijn, het geluk, de frustraties en de zoektocht om meer dan moeder te zijn. Het onbetaalde werk thuis kreeg een centrale plaats in feministische analyses van vrouwenonderdrukking. Kinderen opvoeden, koken en wassen, emotionele steun bieden … vormden een dagtaak op zich. Vrouwen namen die gratis op zich, vaak ten koste van betaald werk. Nochtans kwamen die onzichtbare en ondergewaardeerde gezinstaken de samenleving ten goede. 

Op gezinsniveau was het belangrijk dat mannen volwaardig bijdroegen aan zorg en huishouden, maar dat volstond echter niet. Om iedereen een goede balans te geven tussen tijd voor betaalde arbeid en voor zorg waren er meer ondersteunende diensten nodig voor gezinnen (van crèches tot gedeelde poetsdiensten) en een kortere werkweek, met behoud van loon. 

Net als oudere vrouwenorganisaties verzetten de nieuwe groepen zich op vele manieren tegen de discriminaties op de arbeidsmarkt. Ze eisten gelijke lonen en arbeidsvoorwaarden, en toegang tot alle beroepen. Ze verdedigden ook de vele vrouwen die slachtoffer waren van de economische crisis van de jaren 1970, en de werkloze vrouwen die hun uitkering dreigden te verliezen. 

Omdat ze machtsrelaties stelselmatig in vraag stelden, stonden veel feministen terughoudend ten opzichte van de politiek. Toch waren er originele initiatieven om een stempel te drukken op de verkiezingen en het aantal vrouwelijke verkozenen, dat op alle niveaus erg laag was, te vergroten.
_Plaatsen van vrijheid en creativiteit
Er bestond een grote behoefte om onder vrouwen samen te komen, ervaringen te delen en ideeën uit te wisselen. De beweging stimuleerde dat gesprek door praat- en zelfhulpgroepen te creëren, die vaak werkten vanuit de nieuw-opgerichte vrouwenhuizen. Hoewel solidariteit met alle vrouwen, ongeacht hun sociale achtergrond, gezinssituatie, kleur, seksuele voorkeur … een basisprincipe was, bleek het echter een uitdaging om die verschillen tussen vrouwen een echte plaats te geven en zo’n zusterschap-in-diversiteit concreet waar te maken. 

Het feminisme van de jaren 1970 was eigenzinnig en wervend, met veel ruimte voor in spontaniteit en creativiteit. De beweging boog zich over de plaats van vrouwen in de culturele wereld en gebruikte kunst als een uitdrukkingsvorm: via muziek, woord en beeld verspreidde ze haar maatschappijvisie. Feministische festivals, cafés en boekenwinkels gaven vrouwelijke creativiteit een podium. Van meet af aan was er ook aandacht voor het herdenken van bestaande kennis en het vormen van een eigen kritisch gedachtegoed. Er ontstonden onderzoeksgroepen en de vele publicaties kregen een plaats in gespecialiseerde documentatiecentra en boekenwinkels. Geleidelijk aan drongen 'vrouwenstudies' ook door in de academische wereld. 

Radicale lesbiennes gingen het verst gingen in hun kritiek op de patriarchale samenleving en zagen in lesbianisme de enige manier om de mannelijke dominantie omver te werpen. Volgens hen woog man/vrouw-ongelijkheid op elke heterorelatie was verandering alleen mogelijk door relaties en vriendschappen onder vrouwen voorop te stellen. Voor deze kleine maar internationaal sterk verbonden groep feministes was lesbianisme een politieke keuze.
Aankondiging van een avond over lesbianisme bij Women Overseas for Equality. Affiche 1973. Bron: AVG-Carhif
Hoewel de 'nieuwe' feministes een grote nood voelden om onder vrouwen samen te komen, stonden ze niet op zichzelf. Een intense internationale uitwisseling voedde hun feminisme en de contacten met andere bewegingen, in binnen- en buitenland, waren talrijk. Van meet af aan was er samenwerking met oudere vrouwenorganisaties, die zelf een sterke evolutie doormaakten, en met andere sociale spelers zoals organisaties voor gezinsplanning en vakbonden. Die bondgenootschappen vergrootten de zichtbaarheid en het effect van acties, met als einddoel een tolerante en gelijkwaardige samenleving. Daarnaast speelden boeken een grote rol, sommige titels werden wereldwijd gelezen. Ook een aantal sterk gemediatiseerde acties versterkten de bewustwording. De vele contacten inspireerden acties en initiatieven over de grenzen heen.
_Nog steeds actueel
Een decennium lang had het 'feminisme van de tweede golf' het debat over man/vrouw-ongelijkheden aangewakkerd en zo de blik verruimd van een nog aarzelende publieke opinie. Bij het aanbreken van de jaren 1980 maakte de spontaniteit van de 'tweede golf' plaats voor een meer gestructureerd militantisme. Onder druk van de vrouwenbeweging maar ook van internationale instanties nam de overheid een reeks maatregelen in de strijd tegen discriminaties in het gezin, in het onderwijs, op het werk en in de politiek. Sinds 2002 vermeldt de Grondwet de gelijkheid van mannen en vrouwen. 

Hoewel er grote vooruitgang is geboekt, blijven veel pijnpunten die het feminisme aankaartte in de jaren 1970 nog steeds actueel. Denk maar aan de ongelijke verdeling van zorg en huishouden, de lage inkomens van vrouwen, de stereotiepe beeldvorming, de ondervertegenwoordiging van vrouwen in de besluitvorming of het schrijnende probleem van genderspecifiek geweld. Ook vandaag komt daarom een jonge feministische generatie op straat. Met veel aandacht voor de verwevenheid van ongelijkheden op basis van sekse, klasse, kleur, seksuele voorkeur, handicap … ijvert ze voor een rechtvaardige en solidaire samenleving.
_Praktische informatie
Data: 20 februari 2020 tot en met 24 mei 2020 Plaats: BELvue museum, Paleizenplein 7, 1000 Brussel
Openingsuren: 
  • Maandag: enkel voor groepen (mits reserveren) 9.30-17.00
  • Dinsdag t/m vrijdag: 9.30 tot 17.00
  • Zaterdag, zondag en schoolvakanties: 10.00 tot 18.00 
De toegang is gratis. 

Talen: Nederlands/Frans met een bezoekersgids in het Engels.
Detail van een affiche van Dolle Mina, 1975. Bron: AVG-Carhif
_Bezoek en activiteiten
MOGELIJKHEDEN TOT BEZOEK AAN DE TENTOONSTELLING: 

Voor gezinnen: 
Spelparcours (NL/FR) voor kinderen 
van 10 tot 12 jaar 
1 EUR/kind 

Voor groepen: 
Online reservatie verplicht: www.belvue.be 
Geleide bezoeken mogelijk via een partner-gidsenorganisatie 

Voor scholen: 
Pedagogisch dossier te downloaden op de website van www.belvue.be 
Zelfstandig en interactief bezoekparcours voor klassen van het lager onderwijs 

ACTIVITEITEN ROND DE TENTOONSTELLING: 

Het BELvue en AVG werken samen aan een programma met activiteiten in het kader van de tentoonstelling, met rondleidingen, conferenties, debatten, ontmoetingen en artistieke performances. De activiteiten worden tijdens de hele duur van de tentoonstelling georganiseerd, met een focus op 8 maart (Internationale Vrouwendag) en het weekend van 23-24 mei (waarin de Belgian Pride in Brussel plaatsvindt). 

De expo wordt eveneens in de kijker gezet tijdens Museum Night Fever (nacht van de Brusselse musea) op 14 maart, met een hedendaagse dansvoorstelling geïnspireerd op de thema's die in de tentoonstelling aan bod komen.
_Partners
De tentoonstelling heeft steun genoten van de Vlaamse overheid, de Federatie Wallonië-Brussel, het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen en de Vlaamse Gemeenschapscommissie. We danken de VRT en de RTBF (Sonuma) voor het ter beschikking stellen van hun archiefmateriaal alsook onze Nederlandstalige partnerinstellingen Amsab-ISG, Archiefbank Vlaanderen, Fonds Suzan Daniel, het Instituut voor Publieksgeschiedenis, RoSa vzw en Ella vzw.
_Het Archief- en Onderzoekscentrum voor Vrouwengeschiedenis
Het AVG-Carhif is een archief- en onderzoekscentrum gespecialiseerd in vrouwengeschiedenis en de vrouwenbeweging.
Het AVG voert wetenschappelijk onderzoek uit, informeert over lopend onderzoek en organiseert activiteiten om vrouwengeschie-denis bekend te maken bij een breed publiek.
Onze rijke collectie archieven, boeken, tijdschriften, foto's en affiches staat ter beschikking van alle geïnteresseerden. Zowel vrouwenorganisaties als privépersonen kunnen bij ons terecht voor een professioneel beheer van hun archiefmateriaal.
_BELvue museum
Het BELvue is zowel een museum als centrum voor de democratie. Met een permanente tentoonstelling over België en zijn geschiedenis, tijdelijke tentoonstellingen en workshops over thema's als politiek en economisch burgerschap, justitie, media en samenleven biedt het BELvue sleutels om het België van vandaag beter te leren begrijpen. 

Het BELvue is opgericht en gegroeid als plaats waar bezoekers, en vooral jongeren, op interactieve wijze met de sociaaleconomische ontwikkelingen binnen België kunnen kennismaken, en waar ze gestimuleerd worden om met een open en kritische blik naar de hedendaagse maatschappij te kijken. 

BELvue wordt beheerd door de Koning Boudewijnstichting, een stichting met als opdracht bij te dragen tot een betere samenleving. De Stichting is in België en Europa een actor van verandering en innovatie in dienst van het algemeen belang en van de maatschappelijke cohesie.
Vrijzinnige Vrouwen
Het AVG-Carhif is een archief- en onderzoekscentrum gespecialiseerd in vrouwengeschiedenis en de vrouwenbeweging. 
_AVG-Carhif -
Meer van AVG-Carhif

_Recent nieuws

Bekijk alle nieuwe berichten

_Populair nieuws

Bekijk meer populair nieuws