21 maart 2020
Viraal feminisme?
Sinds enkele weken zendt Canvas het tv-programma 'Meer vrouw op straat' van Sofie Lemaire uit. Zij ergert zich aan het feit dat zo weinig straatnamen naar vrouwen zijn genoemd en lanceerde vorig jaar publiekelijk een oproep om verdienstelijke en soms vergeten vrouwen aan te duiden die een straatnaam verdienen. Een goedbedoeld programma, dat niets dan lof verdient. Maar goede bedoelingen volstaan niet. Hoe prioritair is een dergelijk initiatief in de ogen van het feminisme? En hoe staat het met de vrouw op straat in de letterlijke betekenis?
Het programma is het resultaat van die oproep van Sofie Lemaire: inderdaad kregen we al uitzendingen over Antwerpen, Brussel en Oostende met telkens een reeks namen van vrouwen die niet mogen worden vergeten. Die het verdienen een straatnaam of een plein naar zich genoemd te krijgen. Naast korte flitsen uit een soort babbelbox met diverse voorstellen omvat het programma ook interessante portretten van verdienstelijke vrouwen, zoals danseres Jeanne Brabants of actrice Dora Van der Groen. En ook van vrouwen die veel minder bekendheid genieten en dreigen in de vergetelheid te verdwijnen. Wie kan daar tegen zijn? Niemand. In elk geval is dat veel beter dan het vernoemen van straatnamen naar collaborateurs als Cyriel Verschaeve, wat ook nog voorkomt in ons land.
Verdienstelijk is het woord dat bij dit initiatief best past: zowel voor de betrokken vrouwen als voor het programma. En toch ga ik het wagen om hier kritische kanttekeningen bij te plaatsen. Het initiatief is goedbedoeld, dat ga je toch niet bekritiseren? Volgens mij tellen niet alleen goede bedoelingen. Als dat waar zou zijn, zouden wij misschien allemaal Esperanto spreken, wat de communicatie tussen de verschillende volkeren zou verbeteren. En toch spreken we geen Esperanto, omdat goede bedoelingen niet volstaan om een positief resultaat te bereiken.
Ook een verdienstelijk programma kan aanleiding geven tot kritische kanttekeningen. Ik durf een knuppel te gooien in het feministische hoenderhok. Want bij het bekijken van dit programma komen allerlei vragen bij me op. Heeft het feminisme misschien een prioriteitenlijst? Zo ja, waar plaatst ze dan deze poging om meer straatnamen naar vrouwen te benoemen? Heeft dat een hoge prioriteit of staat het meer onderaan de lijst? Of mag ik spreken van 'op alle slakken zout leggen' als het over vrouwenrechten in het Westen gaat? En dat terwijl er wereldwijd gesproken veel urgentere vrouwenkwesties zijn.
Het is een feit dat de vrouwenbeweging in de westerse landen veel bereikt heeft in de laatste vijftig jaar. Wettelijke discriminaties zijn weggewerkt. Meisjes krijgen alle kansen om te studeren of op andere wijze een eigen weg in het leven te kiezen. De tijd dat vrouwen vastgepind werden op het gezin en de moederrol ('kerk, keuken en kinderen') of 'typische vrouwenberoepen' (verpleegster, secretaresse …) ligt al lang achter ons. Er wordt door feministen nog geklaagd over discriminaties, (seksueel) geweld tegen vrouwen, het glazen plafond, de loonkloof. Dat is zeker nog nodig, alhoewel bij sommige zaken een kritische voetnoot kan gezet worden, zoals bij de befaamde loonkloof. Bij wijze van parenthesis: uit mijn recente lectuur van Dames voor Darwin van Griet Vandermassen heb ik geleerd dat het veeleer gaat om een keuzekloof. Om allerlei redenen kiezen veel vrouwen voor deeltijds werk, wat gemakkelijker te combineren valt met de zorg voor het gezin. Als je het loon van mannen en vrouwen met een gelijke opleiding en voor gelijk werk vergelijkt, dan blijft er van die loonkloof niet veel meer over.
Misschien moeten we 'meer vrouw op straat' ook eens letterlijk nemen. En onze blik richten naar die landen en culturen waar vrouwen (nog) niet de plaats in de samenleving hebben die ze hier wel verworven hebben. Waar vrouwen op straat nauwelijks te bespeuren zijn, ofwel zich moeten bedekken met een hidjab of nikab, waar ze niet buiten mogen zonder een mannelijke begeleider (vader, echtgenoot, broer of zelfs kind). Wie Hoofddoek en maagdenvlies van de Egyptische journaliste en feministe Mona Eltahawy leest, beseft goed hoe die cultuur doordrongen is van misogynie die ervoor zorgt dat de openbare ruimte van de mannen is. Een citaat uit haar boek: "Egypte is een belangrijk praktijkvoorbeeld van de manier waarop staat en straat samenwerken om vrouwen uit de publieke ruimte te weren." Ze getuigt dat aanranding, intimidatie en zelfs seksueel geweld gehanteerd worden om vrouwen uit het openbare leven te weren. Volgens Eltahawy heeft deze vrouwenhaat alles te maken met "een giftige mix van cultuur en religie". Op kleinere schaal hebben we die intimidatie van vrouwen ook bij ons gezien in de reportage Femme de la rue (2012) van Sofie Peeters.
Hoe gedragen feministen zich als kkk staat voor 'koran, keuken en kinderen'? Ik heb de indruk dat vele westerse feministen dan verstommen, uit misplaatst respect voor andere culturen. We mogen immers onze westerse waarden en normen niet opleggen aan andere culturen!? Dat heet cultuurrelativisme, een fenomeen dat wijdverspreid is in deze postmoderne samenleving. Ook hierover schrijft Mona Eltahawy interessante zaken. Enerzijds zet ze zich af tegen westerse rechtsconservatieven die deze kritiek maar al te graag gebruiken om de islam in een slecht daglicht te stellen. Anderzijds heeft ze het ook niet begrepen op "westerse liberalen die imperialisme terecht veroordelen, maar toch het culturele imperialisme niet zien waarmee ze kritische geluiden over vrouwenhaat tot zwijgen willen brengen". Een duidelijk citaat van haar over deze groep: "Wanneer westerlingen hun mond houden uit "respect" voor andere culturen, geven ze alleen steun aan de meest conservatieve elementen van die culturen. Cultureel relativisme is net zo goed mijn vijand als de onderdrukking waar ik tegen strijd binnen mijn cultuur en geloof."
Ja maar, het programma van Sofie Lemaire gaat helemaal niet over Egypte, maar over ons eigen land. Dat mag toch? Jazeker, maar ik herinner u eraan dat door de migratie ons land een multiculturele samenleving is geworden. Met zijn goede en mooie kanten. Maar evengoed hebben we wanpraktijken uit andere culturen geïmporteerd: zaken als vrouwenbesnijdenis, kindhuwelijken en gedwongen huwelijken of eremoorden. De reportage Femme de la rue is hier slechts een klein voorbeeld van. Misschien kan het klassieke feminisme dat ook eens een plaats geven op zijn prioriteitenlijst. En bijvoorbeeld de hand reiken aan feministen uit andere culturen, zoals Mona Eltahawy.
Meer van Fons Mariën