23 april 2020
Recidiveren na de Coronastraf?
Wat we hier met zijn allen aan het uitzweten zijn, voelt aan als een zware straf. Het verbod tot lijfelijk sociaal contact snijdt bijzonder diep. Als gevangenisdirecteur probeer ik daar al heel mijn carrière mensen van te overtuigen. De gevangenis is geen hotel. De straf is het sociale isolement. Dat raakt aan een basisbehoefte van de mens. Nu, na enkele weken 'soft' lockdown beginnen we dat te beseffen. Zo’n sociaal isolement hakt er diep in.
We ondergaan nu redelijk gedwee een leven dat we in normale omstandigheden associëren met een autoritaire dictatuur. Alleen in zo'n regime is het mogelijk en denkbaar, dat je de vrijheid ontzegd wordt om op een bankje in het park te gaan zitten; om je lieve ouders te gaan opzoeken; de vrijheid om grootouders en kleinkinderen al was het maar op Pasen de vreugde van het leven te laten delen. Enkel om te werken mogen we ons kot nog uit. Alleen nog arbeid maakt ons 'vrij'. Nog nooit zoveel mensen horen zeggen dat ze blij zijn dat ze nog mogen werken.
Neen. Als we studeren, werken, belastingen betalen, ons bijscholen, ons inzetten voor duizend en één goede doelen, dan is het finaal altijd om net deze fel bevochten vrijheden van onze zo bejubelde Westerse samenleving te kunnen en te mogen uitoefenen. Te leven in vrijheid, ons hoogste goed. En die vrijheid zetten we nu aan de kant. Voor een ander, groter doel. Om mensenlevens te redden. Omdat het nodig is en omdat een mensenleven belangrijker is dan onze vrijheid.
Maar terwijl we met veel pijn dit gigantische sociale experiment aan het voltrekken zijn, kunnen we toch niet anders dan diep, diep nadenken. Het kan niet zijn dat dit het nieuwe normaal wordt. We willen dat niet gedroomd hebben. Het mag niet zijn dat we om de zoveel tijd het dierbaarste dat we hebben en zijn on hold moeten zetten voor dit of een volgend virus. We moeten grondig nadenken over hoe we dat doemscenario kunnen vermijden. Geen enkele andere opdracht kan voor verantwoordelijke leiders zwaarder wegen dan deze. Niet het herstel van de eerdere orde, het zo vlug mogelijk weer oprapen van de oude draad moet de prioritaire aandacht krijgen, maar wel de fundamentele vraag hoe we zo'n rampscenario's in de toekomst kunnen vermijden. Het is immers gewoon de moeite niet om alles weer netjes op zijn plaats te leggen, als dat in de zekerheid is dat we zoiets nog eens en misschien zelfs keer op keer moeten doormaken. Dat zou pure zelfpijniging zijn.
Zowel de manier waarop wij dierlijke kweekvijvers maken voor zulke virussen, als de wijze waarop we hen een vrijgeleide geven om in enkele weken tijd over de hele aarde huis te houden, moet we onder de loep nemen. Wellicht zullen er paljassen opstaan die ons willen doen geloven dat zo'n pandemie gewoon om de zoveel eeuwen losbarst, als een lot dat ons overkomt, en dat we eigenlijk alleen genoeg maskertjes moeten hebben tegen de volgende keer, of genoeg beademingstoestellen. Hen mogen we niet vertrouwen.
Wat valt er trouwens tegen in te brengen om de heersende mechanismen van vlees- en andere productie, transport, geldaccumulatie enzovoort aan een kritisch onderzoek te onderwerpen? Zelfs als er nog maar een kleine kans zou bestaan dat het ene met het andere te maken heeft, dat de manier waarop we het maatschappelijk leven de laatste dertig jaar aan het versnellen zijn in oorzakelijk verband staat met deze pandemie, zelfs dan moeten we toch alles in kaart brengen en opnieuw overwegen om ons zo'n straf in de toekomst te besparen, om die bittere kelk aan ons te laten voorbijgaan.
Na zo'n les gaan we toch niet gewoon naar huis, alsof er niets gebeurd is? We komen in actie. Toch?
Want kijk, ik zie dat elke dag. De intentie om niet opnieuw tegen de lamp te lopen na het uitzweten van de straf volstaat niet. Als je het leven terug opneemt zoals het was voor de straf, komt er gehaaid opnieuw herrie van. Komt onvermijdelijk diezelfde miserie weer de kop opsteken, komen er nieuwe schulden, oude verleiders en maak je andermaal brokken. En dan herval je en word je opnieuw gestraft. Tot de straf het nieuwe normaal wordt. Als je niet wil hervallen moet je het leven dat je leefde omgooien. Nieuwe keuzes maken. Nieuwe vrienden. Dat is mogelijk, zeker met de hulp van anderen die het goed met je voorhebben. Die zijn nog steeds in de meerderheid.
Dus moeten we dat met ons allen zeker ook aankunnen het roer omgooien, na deze coronastraf. Misschien moeten we ons niet meer laten wijsmaken dat we altijd meer kunnen krijgen. We moeten ons de hemel niet langer doen beloven. Dat we altijd verder zouden kunnen reizen, altijd rijker zouden kunnen worden, voor immer de rijkste en welvarendste regio van de wereld zouden kunnen zijn. In eenzelfde adem moeten we ons niet meer laten wijsmaken dat we altijd harder moeten werken, altijd productiever moeten worden om die plaats op de wereldranglijst te behouden. Laat je die praatjes dat 'the sky the limit' is, niet meer aannaaien! Er komt misschien weer miserie van. En opnieuw straf. En dat is misschien reden genoeg om niet blindelings het leven te hervatten zoals het was.
We weten nu wat belangrijk is: elkaar kunnen zien, tijd bij elkaar kunnen doorbrengen, delen wat we hebben, in plaats van het bij de ander weg te graaien. Als puntje bij paaltje komt, blijken we geen concurrenten van elkaar. Dat hadden ze ons wijs gemaakt. Nu, midden in de straf, weten we het weer: we zijn buren. Laat ons ervoor zorgen dat we niet nog eens tegen de lamp lopen. Laat ons fundamenteel anders gaan leven. Op zijn minst daar zeer goed over beginnen nadenken. Die opportuniteit niet onder de mat vegen. We hebben onze les geleerd. Ze staat nog fris voor de geest.
Weten we het nog als de straf achter ons ligt? Ik mag het hopen.
Meer van Hans Claus