Ik heb jouw goede voorbeeld gevolgd en de test met de tien vragen – 'ben ik een vrijzinnige humanist?' – beantwoord. De negende vraag had ik, toch volgens de computer, fout: 'Fundamentalisme en radicalisme moeten worden getolereerd, in naam van de vrije meningsuiting. Ja of neen?' 
Ik klikte op ja, maar het moest neen zijn. Als reactie kreeg ik het volgende:

'Vrijzinnig humanisme is fundamenteel ondogmatisch, ook wat de eigen uitgangspunten betreft. De vrijheid van meningsuiting is het hoogste goed, maar die vrijheid is niet verenigbaar met een visie die diezelfde vrijheid ontkent en onmogelijk maakt. Fundamentalisme en radicalisme horen niet thuis in een vrije en democratische samenleving, omdat ze de vrijheid, de vrijheid van denken en de autonomie van de burger beknotten.'

Ik ben het daar niet helemaal mee oneens, maar volstrekt akkoord ben ik ook niet. Als humanisten zijn we op onze hoede als er teveel ge-enerzijdst & ge-anderzijdst wordt, we kennen die truc. Maar sommige kwesties kunnen we domweg niet met een helder ja of een duidelijk neen beslechten. Naar verluidt heeft Voltaire het nooit zelf gezegd, maar het had evengoed wel een uitspraak van hem kunnen zijn: 'Ik verafschuw wat u zegt, maar ik zal uw recht om het te zeggen met mijn leven verdedigen.' Zoals op elk bon mot valt er wel wat op af te dingen. Ik denk bijvoorbeeld niet dat ik echt mijn leven in de weegschaal zou leggen om Holocaustontkenning mogelijk te maken. Maar ik vind wel dat wie dat wil, er pakweg een boek moet kunnen over publiceren. Holocaustontkenning verbieden of strafbaar maken is geen goed idee. Als de vrijheid van meningsuiting echt 'het hoogste goed' is, dan laten we ook toe dat sommigen de gruweldaden van de nazi's ontkennen of minimaliseren. En dan moeten we ook accepteren dat er mensen zijn die zich racistisch of seksistisch uitlaten. Dat is onprettig, maar het recht op vrije meningsuiting heeft maar betekenis, als het ook toelaat dat er kwetsende, absurde, dwaze en ongefundeerde meningen worden geuit. We hoeven dat natuurlijk niet per se aan te moedigen. Evenmin moeten we het uitgeverijen of andere informatiekanalen kwalijk nemen als ze dit soort opinies niet publiceren. Het is heus geen inbreuk op de vrijheid van meningsuiting als een krant een ingezonden lezersbrief weigert, of wanneer Twitter racistische tweets blokkeert. Maar als iemand op zijn persoonlijke website of in eigen beheer een aanstootgevende tekst of een boek publiceert, dan is het beter om dat intellectueel te bestrijden, dan om het te verbieden. Om te beginnen: zo kom ik tenminste te weten wat sommigen denken. Maar bovendien: wie bepaalt wanneer iets té fundamentalistisch of té radicaal is? Dat vind ik lastig. John Stuart Mill pleitte er in de negentiende eeuw al voor om nagenoeg alles toe te laten, tenzij men oproept tot geweld, of om schade toe te brengen. Ik volg hem daarin. Natuurlijk, we kunnen over alles discussiëren, en ik stel voor dat we dat ook doen. Wat is dat dan, 'schade'? Is het voldoende dat iemand beweert zich psychologisch gekwetst te voelen door een kunstwerk, een boek, een uitspraak? Ik mag hopen van niet, want dan zullen we verdomd veel moeten schrappen, van Kuifje in Congo tot Turks Fruit, van De Satanische Verzen tot l'Origine du monde. En dan zwijg ik nog over al die cafépraat die we op een of andere manier moeten kaltstellen.

Het is zelfs lastig om te weten wat we precies bedoelen met fundamentalisme en radicalisme. Veganisme bijvoorbeeld, is erg radicaal: niks meer consumeren of gebruiken dat een dierlijke oorsprong heeft. Mochten we dat allemaal volgen, het zou zondermeer een van de meest radicale omwentelingen betekenen in de geschiedenis van de mensheid. Maar is het daarom slecht? Er zijn mensen die het over Verlichtingsfundamentalisme hebben, alsof men de Verlichtingswaarden te fel kan verdedigen. Maar moeten we dat niet veeleer als een compliment beschouwen? Consequent zijn wat mensenrechten betreft: als dat fundamentalistisch is, dan hebben we misschien eerder een tekort aan fundamentalisten?

Enfin, om maar te zeggen dat ik denk dat we best zo tolerant mogelijk zijn tegenover een hele waaier aan meningen en opinies. Wie weet kunnen we zelfs zo nu en dan nog iets opsteken. Ik weet het: verdraagzaamheid tegenover de onverdraagzamen dreigt de verdraagzaamheid zelf op te heffen. Daarom moeten we onder tolerantie niet verstaan dat we geen weerwerk bieden. Integendeel: elke vorm van intolerantie moeten we aanpakken, maar dan niet op de eerste plaats met juridische verbodsbepalingen of het dreigen met strafmaatregelen, maar met woorden en daden die de superioriteit van de tolerantie aantonen, en van alle positieve waarden die daarbij horen. In die zin bepleit ik dan weer nultolerantie tegenover de onverdraagzamen; tegen de haters, de dogmatici, de racisten, de seksisten en andere minder goed geïnformeerde medemensen.

Ik hoop dat we het daar snel in levende lijve kunnen over hebben. Met wat geluk zijn we het oneens. Om me te oefenen, drink ik vanavond alvast een Orval.

Vele groeten

Johan