19 januari 2021
Hoe onze relatie met de natuur een affaire werd
Rome is niet in één dag gebouwd, noch de fysieke noch de culturele stad. De luxe en het comfort van vandaag de dag danken we grotendeels aan de natuurlijke hulpbronnen en grondstoffen die we tot onze beschikking hadden en hebben. De manier van uitputten en het tempo waarop dit ging, veranderde door de eeuwen heen. De oorzaak hiervan vinden we terug in hoe de mens zijn relatie tot de natuur zag. Er zijn droeve voorbeelden van gemeenschappen die door overexploitatie van de aardbodem verdwenen zijn. Voor ons gaat dit voorlopig nog goed, maar als we onze houding en ons gedrag niet veranderen is slechts de vraag wanneer ook wij hieraan ten onder gaan. De mentaliteit van meesterschap over natuur moet veranderen in een mentaliteit van leven met de natuur. Alleen zo kunnen we zorgen voor onszelf, onze naasten en onze medemens.
_Goddelijke relatie met de natuur
Zoals alle andere levensvormen hebben we grondstoffen nodig om te leven. Een geheel natuurlijk mechanisme, maar de denkende mens zocht uit waarom dit soms makkelijker was dan andere keren. Waarom mislukt een oogst? Hoe voorspel je het weer? Waar komt dit alles vandaan? De Grieken en Romeinen verklaarden dit alles door goden en mythische wezens de macht te geven hierover. Een slechte oogst werd veroorzaakt door een verbeten Ceres/Demeter, een woeste storm was te herleiden tot het ontzetten van Jupiter/Zeus en uit Chaos ontsprong alles. Je kon de goden dus beter te vriend te houden.
De mens had een vrij directe relatie tot de goden: zijn handelen kon ertoe leiden dat de goden hem goed- of slechtgezind zouden zijn. In essentie was de relatie echter met de natuur: respect voor een god werd niet alleen door offers uitgedrukt, maar ook via het directe handelen. Je moest er goed op letten dat je niet meer van de goden nam dan wat zij je wilden gunnen. Dit veranderde echter toen alle fenomenen en grondstoffen onder het gezag kwamen van één god die de mens liefhad. Vanwege deze liefde, had de ene god de natuur ten dienste van de mens geschapen.
De goddelijke voorziening opende het pad naar overexploitatie: alles was immers gecreëerd ten behoeve van de mens. De indirecte, goddelijke relatie met de natuur veranderde in een hiërarchische relatie waarbij de mens meester was over de natuur. Hierdoor konden dorpen en steden verder groeien. Met meer mensen bloeide ook de wetenschap waarin de natuur gebruikt werd als instrument voor ontwikkeling.
_Bron van ontwikkeling en liefde
Angst had plaats gemaakt voor meesterschap: de mens en de maakbare natuur. De wereld lag aan de voeten van de mens. In hoog tempo maakte natuur plaats voor industrie. Meer grondstoffen waren nodig om de industrie te voeden, waardoor natuurgebieden als bossen en venen het veld moesten ruimen. Maar de industrialisatie wekte ook een zekere heimwee op naar de rust en schoonheid van de natuur. Om deze schoonheid te beleven, werden reizen gemaakt naar de ongerepte natuurgebieden, bij 'minder ontwikkelde samenlevingen'. Het grootste verschil tussen deze samenlevingen en de Europese leek het begrip te zijn van de relatie tussen de mens en de natuur. De ongeciviliseerde mens zou de natuur eerder zien als bron van leven dan slechts als instrument. Deze, weliswaar geromantiseerde relatie leidde tot nieuwe inzichten en inspiratie voor kunst en wetenschap: door beter te kijken naar wat de natuur levert, kunnen betere producten efficiënter ontwikkeld worden. Maar niet iedereen ziet de natuur als inspiratiebron. De meerderheid van de mensen is gebruiker en ziet door de eeuwenlange ontkoppeling geen relatie meer met de natuur.
_Respect voor de natuur, respect voor de medemens
Ondanks de nieuwe inzichten is het roer omgooien naar een duurzame, natuurvriendelijke gemeenschap makkelijker gezegd dan gedaan. De wereldmarkt leidt tot een competitie waarin niemand achter wil blijven. Opkomende economieën maken een inhaalslag en putten in verhoogd tempo natuurlijke hulpbronnen uit om op gelijk niveau te komen met de rest. Economische en technologische belangen worden vaak aangedragen als factoren die in de weg staan van behoud van het milieu. Innovatieve sectoren laten zien dat dit geen probleem hoeft te zijn. De diepgewortelde mens-natuurrelatie van meesterschap blijkt eerder duurzame ontwikkelingen tegen te houden. Hoe is het dan toch mogelijk om meer aandacht te krijgen voor natuurontwikkeling?
De wereldmarkt leidt tot een globaal probleem wat enkel opgelost kan worden als er samengewerkt wordt. Het vraagt ons niet enkel aan onszelf te denken, maar om respect te hebben voor de medemens. Onze handelingen hebben gevolgen voor gemeenschappen aan de andere kant van de wereld en zelfs voor generaties na ons. Gezien het probleem haar oorsprong vindt in de eeuwenoude mentaliteit waarbij de mens boven de natuur staat, is het belangrijk om deze te veranderen. Dit zal niet direct gebeuren, maar de globale problemen zorgen ervoor dat we niet alleen voor deze problemen staan. Werken tegen klimaatverandering om te voorkomen dat mensen aan de andere kant van de wereld verdrinken, zorgen voor zuivere lucht waar iedereen van kan genieten en het herstellen van ecosystemen zodat we mooie gebieden kunnen bezoeken en genoeg bestuivers overhouden om onze gewassen te telen: dat is hoe de natuur de mens samenbrengt in deze geglobaliseerde wereld. Respect voor de natuur betekent ook respect voor de medemens.
Meer van Vesko Valverde