Ook als leerkracht behandel ik soms onderwerpen waarover sterk uiteenlopende meningen bestaan. Het gaat niet alleen om beschouwingen over corona, maar ook over de evolutietheorie, de bigbangtheorie of pseudowetenschap. Omdat ik daarbij kritische vragen verwacht, probeer ik me zo goed mogelijk te informeren. Ik probeer antwoorden te voorzien op de vraag 'Ja maar, hoe is levende materie dan ontstaan?' of 'Wat was er dan voor de big bang?' Daarvoor doorploegde ik onder meer Daniel Dennetts Darwin's Dangerous Idea en Lawrence Krauss' A Universe from Nothing, om vast te stellen dat ik er goed aan deed de basisprincipes van moleculaire biologie en kwantumfysica onder de knie te krijgen. Ik bekeek uren materiaal, tot ik genoeg begreep om hun boeken te begrijpen. Elk antwoord op mijn vragen leek te leiden naar minstens één nieuwe, nog moeilijker te beantwoorden vraag. Een zweem van ontgoocheling overviel me toen bleek dat er gewoon nog geen 100% zeker antwoord is op die 'ultieme' vragen, hoogstens enkele zeer plausibele hypothesen, maar nog geen sluitend empirisch bewijs. Welk antwoord moet ik mijn leerlingen dan geven? Wat kan ik inbrengen tegen de commentaren dat ook wetenschap het antwoord soms niet kent en 'dus ook maar één mogelijke verklaring biedt, naast andere, die ten minste eenvoudiger en duidelijker zijn'?

Even dacht ik dat het wel zo prettig moet zijn om in de overtuiging te leven dat antwoorden te vinden zijn in één (heilig) boek, op één website of YouTube-kanaal, bij één (al dan niet tweets spuiende) leider of goeroe … Ignorance is bliss. Gelukkig duurde die gedachte niet al te lang. In wat voor intellectuele woestijn zou ik mij in dit geval bevinden! Is het niet fascinerend om te leren wat er wél al geweten is? Om getriggerd te worden door wat we nog niet weten? Om te kunnen uitkijken naar wat er nog allemaal ontdekt zal worden? Al gauw werd me duidelijk wat mijn antwoord kon zijn, niet alleen aan leerlingen, maar ook af en toe aan anderen die via socialemediaplatformen met grote stelligheid ongefundeerde ideeën verspreiden. Ideeën die vaak voor een groot stuk hun identiteit mee vormgeven, waardoor het pijnlijk is om er kritiek op te krijgen en al helemaal om ervan af te stappen. Ik kan de wetenschappelijke attitude promoten: niet vertrekken vanuit een groot gelijk, een onwankelbare waarheid, maar uitgaan van twijfel, onzekerheid, blijven zoeken naar de meest juiste informatie die er op dit moment is en bereid zijn die aan te passen als er betere informatie beschikbaar wordt.

Kennis, een theorie, een resultaat van een onderzoek … is geen persoonlijke overtuiging, geen wezenlijk deel van je identiteit en dus makkelijker aan te passen, zonder je beledigd, geschoffeerd en gekwetst te voelen. Want dat was, besef ik nu, wat me in het verleden tegenhield om in een discussie duidelijk stelling in te nemen. Als ik erin slaag die wetenschappelijke ingesteldheid over te brengen, ook als het over gevoelige kwesties gaat, dan zullen minder mensen zich persoonlijk aangevallen voelen en laat ik ze misschien toch even een ander idee overwegen. Wie weet verspreiden ze die visie verder in hun omgeving. Het zal niet met iedereen lukken, sommigen zitten nu eenmaal helemaal ingebetonneerd, maar de meeste mensen niet.

'There's a crack in everything, that is how the light gets in', schreef Leonard Cohen. Misschien kan mijn goed voornemen – mentale vaccinatie door wetenschappelijk denken – zorgen voor een wijdere 'crack' of wat meer licht, zodat er hier en daar wat gezonde twijfel binnendringt.

Ik wens iedereen een interessant, verhelderend en fijn 2021.