1 juli 2021
Het Oostblok, één pot nat
Herten steken nog altijd de plek niet over waar vroeger het ijzeren gordijn hing, ook al werden de dieren geboren toen de prikkeldraad al weg was. Dat werd me verteld toen ik eens in een Duits bos wandelde waar ooit de afrastering stond die Oost en West van elkaar scheidde. Het verhaal schoot me vorige week te binnen.
Oost-Europese leiders aarzelden om zich aan te sluiten bij het protest tegen de Hongaarse lgbti-wet. Hongarije moet misschien maar uit de Unie, suggereerde Nederlands minister-president Mark Rutte. Het woord 'achterlijk' viel en de vraag werd gesteld of we die Oostblokkers met hun middeleeuwse reflexen wel hadden mogen toelaten tot onze club. Als het over Oost-Europa gaat, hebben we de neiging om alles op een hoopje te gooien. Parijse supporters die laatst in de Hongaarse hoofdstad de match Portugal-Frankrijk wilden bijwonen, namen per ongeluk het vliegtuig naar Roemenië. Achteraf verklaarden ze dat Boedapest en Boekarest niet uit elkaar te houden zijn. Slovenië en Slovakije of de Baltische landen en de Balkanstaten, 't is allemaal één pot nat. Estland en Letland sloten zich nochtans aan bij het Benelux-initiatief om Hongaars premier Viktor Orbán te berispen. Het is niet zo dat lgbti'ers in heel Oost-Europa ondergronds moeten leven, terwijl ze overal in het westen blijmoedig zichzelf kunnen zijn. Het klopt wel dat de publieke aanvaarding van andere geaardheden beperkter is in landen met een lager welvaartsniveau. In de meeste Oost-Europese landen schommelt het cijfer rond de vijftig procent. Dat is minder dan in de rest van de Unie.
De hogere score aan onze kant van het continent is evenwel van nogal recente datum. Pas twintig jaar geleden maakte Nederland, als eerste land ter wereld, het homohuwelijk mogelijk. Ierland reageerde toen ontzet en wilde in Europese verdragen laten vermelden dat het nooit de bedoeling mocht zijn om zulke praktijken aan lidstaten op te dringen. Toen ik naar school ging, en dat was niet in het pleistoceen, werd er niet over het thema gepraat. Een regenboog was in mijn wereld nooit wat anders dan een interessant meteorologisch verschijnsel dat zich voordeed wanneer de zon erdoor kwam na een flinke bui. Alles wat met lgbti te maken heeft, blijft vandaag taboe in sommige Vlaamse middens, en niet alleen bij orthodoxe imans en rabbijnen of het kliekje rond Dries Van Langenhove. De tolerantie is op korte tijd wel flink gestegen, misschien ook omdat de wet vooropliep op het maatschappelijke klimaat.
Mensen met een andere geaardheid stigmatiseren, valt niet te rijmen met de fundamenten waarop de Europese Unie is gebouwd. In conservatieve kringen heeft men het soms moeilijk met het aanvaarden van verscheidenheid, en natuurlijk laten waarden er zich niet inrammen zoals een producent van foie gras zijn ganzen voedert, met trechter en buis. Maar er valt wel aan te werken, al vraagt het wat tijd en rolmodellen, of moedige politici en voetbalbonden. Het is vooral zorgwekkend als er stappen naar achteren gezet worden, zoals nu in Hongarije. Het past in de miserabele strategie waarmee Orbán zich aan de macht houdt. Door verschillen aan te blazen, bedreigingen op te poken en gevaren te verzinnen, houdt hij de bange kiezers dicht bij zich.
Andere chefs wasten de Hongaarse premier vorige week de oren. Dat gebeurde naar verluidt met veel emotie, bevende stemmen en natte ogen. Het valt niet dikwijls voor dat landen elkaar aanspreken op nationale wetten of praktijken. Als de Spaanse politie op Catalanen knuppelt, als de Griekse kustwacht asielzoekers in zee duwt of als de armoedecijfers in lidstaten in de hoogte schieten door budgettaire koppigheid, zal de rest gewoonlijk gegeneerd naar de andere kant kijken en van onderwerp wisselen. Daarom was het opvallend dat meerdere leiders zich dit keer opwierpen als passionele verdedigers van de menselijke waardigheid. Ze zouden het vaker moeten doen.
Het was een fors en terecht signaal om Orbán in de hoek te jagen. Tegelijk zat er in de ijver waarmee het gebeurde een ongemakkelijke zelfvoldaanheid. Het heeft iets aanmatigends om het morele gelijk op te eisen als er op het eigen erf dingen gebeuren die evenmin stroken met het respect voor de Europese waarden. Wie dreigt om landen uit de club te knikkeren en het lgbti-incident herleidt tot een conflict tussen het verlichte Westen en het bekrompen Oosten, doet bovendien precies hetzelfde als wat Orbán doet: splitsen en verdelen. Voor de achterban in eigen land klinkt het vast stoer. De laatste die er beter van wordt, is de lgbti-gemeenschap in het oosten van het continent.
(Tekst eerder gepubliceerd in De Standaard op 29 juni 2021; overgenomen met toestemming van de auteur.)
Meer van Hendrik Vos