24 november 2021
Over de ondermijning van de samenleving: algoritmes aan het stuur
Het is in sciencefictionseries en -films al aangehaald, zie bijvoorbeeld de reeks 'Black Mirror' met de aflevering 'Hated in the Nation' (waarin een journalist door een haatcampagne op sociale media vermoord werd).
De plot is – spoiler alert! – dat een bot (stukje programmacode met een eigen account op sociale media) willekeurig per dag de meest populaire persoon combineert met de hashtag #DeathTo ... Ja, u bent nog een stuk aan het lezen op de website van het Humanistisch Verbond, en ja, dit is een fictief voorbeeld. Griezelig, maar zoals zo vaak is de waarheid soms hallucinanter dan de fictie. Fictie, die overigens al dateert van 2016 ...
_Het oude internet: freedom of speech
Plaatsen op het internet waar men kan discussiëren en meningen kan formuleren, zijn er al van in het prille begin. Denk terug aan de nieuwsgroepen, discussiefora waar je vroeger op zat, een chatbox enzovoort. Je herinnert je wellicht de 'moderator' op zo'n forum, de baas of de gids die alles wat onder controle hield en ingreep wanneer men begon te schelden of op de man speelde. Ik was zo'n vrijwillig moderator voor twee jaar bij het Telenet-forum, nu opgedoekt zoals vele fora ... Ze zijn immers niet meer populair, niemand gaat daar nog zijn mening verkondigen, of gaat er op zoek naar een discussie. Nee, dat was het oude internet, waar het zeker niet perfect was, maar waar het allemaal kleinschaliger was en niet geautomatiseerd. Zaken waren ook vrij opzoekbaar op zo'n forum, dat was de norm, dat is wat men ook verwachtte.
_Het nieuwe internet: onzichtbaar monster
Fastforward enkele jaren later en we horen van Facebook, Twitter en YouTube. Allemaal hebben ze één gemeenschappelijk probleem. Er is zoveel informatie op hun platform dat het overweldigend wordt voor de gebruiker. De oplossing is een algoritme introduceren dat voor jou het meest relevante berichtje toont in een tijdlijn.
Op zich een nobel doel zou je denken, en ik sluit zeker niet uit dat dit ook zo begonnen is. Maar men maakte van meet af aan een belangrijke fout. Er is geen transparantie over de werking van het algoritme. Je kan het niet afzetten om alle informatie toegankelijk te maken. De algoritmes zijn uitgegroeid tot onzichtbare monsters die de werkelijkheid verdoezelen om je langer op het platform te houden (je verslaafd te maken), maar ook als advertentietool. Wie betaalt, kan het algoritme enigszins beïnvloeden, beperkt, maar wie meer geld heeft, heeft opeens wel een strategie die voorheen niet zo bepalend was op 'het oude internet'.
De meeste mensen kennen enkel 'het nieuwe internet', door er pas later mee in contact gekomen te zijn, of doordat ze het een beetje vergeten zijn. Ze zijn zich niet altijd even bewust van dit onzichtbare monster dat controle uitoefent op de klassieke media, de politiek en de samenleving. We kijken enkel nog maar in een voor ons voorgekauwde tijdlijn, of het nu TikTok, Instagram, Facebook, Twitter of YouTube is. Elk van hen heeft een uitgekiende strategie om je lang genoeg op het platform te houden. Die strategie is geheim, maar als je even de tijd neemt om een stap achteruit te zetten, wordt snel duidelijk wat elk van deze algoritmes gemeenschappelijk heeft: thrillseeking.
_De tentakels van het monster graven diepe kloven
Thrillseeking, ofwel provoceren is iets waar socialmediawatchers al lang voor waarschuwden, en vermoedens over hadden, maar waar nu ook Frances Haugen openlijk over praat als ex-werknemer van Facebook. Er zijn ook andere voorbeelden, zoals de Poolse verkiezingen van 2018, waarbij de politieke partijen merkten dat ze plots geen reacties meer kregen op genuanceerde posts, op het uitleggen van hun partijprogramma, maar enkel op negatieve reacties naar andere politieke partijen.
Een soort tribalisme werd gefavoriseerd, iets wat Facebook ontkende en nog steeds ontkent – maar waarvoor de bewijzen wel klaar en duidelijk te zien zijn. Het 'haat'-algoritme zou je het kunnen noemen, omdat het algoritme doelbewust door de makers erop getraind is om berichten die verontwaardiging, beledigingen en (verbaal) geweld aan de ander op te waarderen en sneller te verspreiden. Dat blijkt ook uit het intern gelekte rapport, waaruit je kan afleiden waarom dit soort strategie er is: geld. Want de manier om Facebook (en andere sociale media) te laten groeien is nu eenmaal 'anger & hate'. Dat is wat mensen op het platform houdt, we worden erdoor aangetrokken.
_Tribalisme
Om dezelfde woorden te gebruiken die vaak in zulke berichten staan: het is belangrijk dat we 'wakker worden'. Het is belangrijk dat we ons bewust zijn van deze tactieken en van strategieën die langzamerhand onze samenleving overgenomen hebben. Het was (en is) al erg genoeg dat we in principe in een particratie leven waardoor het parlement en de uitvoerende macht te sterk met elkaar verbonden zijn. Als we nu ook gaan toelaten dat sociale media de dialoog nog verder zullen ondermijnen en de kern van maatschappelijke thema's ondergraven (zoals klimaat, pandemie, economie enz.), dan zal samenleven nóg problematischer worden.
Bekijk het als puur tribalisme: politieke partijen of standpunten zijn verworden tot voetbalclubs waarvoor we supporteren zonder enige nuance of kritische blik – we stevenen meer en meer af op het einde van het 'samenleven', het einde van 'empathie'. Ons inleven in andere situaties zal steeds moeilijker gaan, want leef je je als supporter in voor de andere ploeg? Het is tenslotte toch maar een spelletje op de sociale media?
_Op zoek naar transparantie en dialoog
We zijn echter niet machteloos. Eerst en vooral moeten we terug op zoek naar dialoog, en houden we het best beschaafd op sociale media. Voor mij persoonlijk is de 'uitlachsmiley' reeds een uitlokker en zou je die best niet meer gebruiken als je het niet eens bent met iemand anders zijn mening bijvoorbeeld – maar dit dan staven (of het zo laten). Onderwijs speelt hier een sleutelrol, maar ook de reguliere media. Zomaar op de waan van de dag ingaan, zou niet mogen: is een 'tweet' of een Facebookbericht nieuwswaardig als die enkel dient om propaganda te voeren? Redacties zouden daar eens grondig over moeten nadenken.
Daarnaast vind ik het niet verstandig om de algoritmes zomaar over te laten aan de bedrijven zelf. Het is iets dat gecontroleerd moet worden en op zijn minst transparant moet zijn – net zoals we kranten en tijdschriften behandelen. Het is geen nieuw idee, in totalitaire regimes (zoals China), heeft men een totaal andere aanpak en controleert de overheid de algoritmes zodat kinderen bijvoorbeeld om de haverklap een pauzemoment hebben in hun 'infinite-scroll': de applicatie vraagt je dan om even pauze te nemen. Iets wat heel ingrijpend is, en misschien ook niet wenselijk in ons samenlevingsmodel. Maar het toont aan dat het wel degelijk anders kan, want ons laten leven door bedrijven, is dat zoveel beter?
We hebben het recht om de ongecontroleerde groei van dit onzichtbare monster een halt toe te roepen. Omdat het dergelijke destructieve effecten heeft op (mentale) gezondheid, onze solidariteit en dialoog: hoekstenen van een samenleving.
_Bronnen
- https://www.imdb.com/title/tt5709236/
- https://www.cfr.org/backgrounder/hate-speech-social-media-global-comparisons
- https://www.scientificamerican.com/article/why-social-media-makes-us-more-polarized-and-how-to-fix-it/
- https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/society/20210204STO97129/social-media-and-democracy-we-need-laws-not-platform-guidelines
- https://www.washingtonpost.com/world/2021/10/27/poland-facebook-algorithm/
- https://nymag.com/intelligencer/2021/10/what-was-leaked-in-the-facebook-papers.html