11 januari 2022
Over spiritualiteit: een gebed voor de humanist?
Het atypische kerstnummer 'Rain In The City' zal wellicht niet helpen om het lijden van mensen te verzachten, of om wereldproblemen op te lossen.
We moeten ons daar geen illusies over maken, we hebben die pretentie ook niet. Maar als humanist had ik behoefte om het nummer te maken, als een moment van bezinning, iets wat anderen misschien met een gebed bereiken.
Juist op die momenten dat we 'moeten' feesten, vieren en vreugde (op)snuiven in onze omgeving, mag er ook een moment zijn dat we ons afvragen: wat is het nut van een kerstnummer op de radio als het in deze tijden lang niet meer relevant is voor velen? Wat is het nut als het stuk muziek alleen maar herhaalt wat andere liedjes al lang vertellen – en dus andere visies en mensen in de kou laten staan?
_De naakte cijfers
Mocht u eraan twijfelen, de meest recente cijfers rond armoede volgens Statistiek Vlaanderen duiden op geen verbetering: 9% leeft in een huishouden onder de armoededrempel.
Dat is 1 op de 10 inwoners. Bijkomend ligt het armoederisico in 2020 bij vele kwetsbare groepen in onze samenleving beduidend groter.
Het aantal gezinnen onder de armoededrempel is stabiel gebleven. Trots kunnen we daar niet op zijn, ook al past men de methode van enquêtering aan, zoals Statistiek Vlaanderen zelf aangeeft: "De EU-SILC-enquête werd in 2019 ingrijpend vernieuwd. Daardoor is voorzichtigheid geboden bij het maken van vergelijkingen met de resultaten van voorgaande jaren."
Sciensano rapporteert uit de enquëte in 2018 dat "12% van de bevolking erg ontevreden is over hun leven, 33% heeft psychische problemen die getuigen van een ongemak en slechts 14% heeft een optimale levensenergie". U kan het zelf nalezen in het in januari 2020 gepubliceerde rapport.
_De koude realiteit achter de cijfers
De cijfers doen ons inzien dat het vaak gewoon niet leuk is, en dat is nog een understatement. Soms is het héél erg lastig en zijn net die vastgelegde momenten niet het moment om te feesten.
Ik denk aan een alleenstaande moeder, vader of familie, die hun uiterste best gedaan hebben om alles bij elkaar te verzamelen – een heel jaar sparen – om hun kinderen iets te geven, en dan hun verdriet verstoppen tijdens deze periode. Ik denk aan talloze eenzame mensen die iemand hebben verloren in deze momenten, in de pandemie; aan onze Waalse landgenoten die een catastrofe meemaakten. Mensen die een dierbare moeten missen naast hen in de zetel, aan tafel: ouder, kind, liefde, vriend ... Vaak is het eenzaam aan tafel, ook met veel mensen, drank, eten en een feestmuts op.
Ik denk aan mensen die momenteel geen nood hebben aan feest, maar aan een luisterend oor.
_Spiritualiteit: een gebed voor de humanist?
We moeten spiritualiteit kaderen. Het woord heeft in de breedste zin van zijn betekenis te maken met 'zaken die de geest betreffen'. Vaak wordt het gebruikt in een religieuze of bovennatuurlijke context, maar we moeten breder durven kijken en het niet zomaar laten kapen. Verbinding is niet exclusief voor religies, guru's of organisaties met dubieuze bedoelingen, maar belangrijk voor ieder mens. De nadruk van spiritualiteit ligt op de persoonlijke, innerlijke ervaring en hoeft daarom niet haaks te staan op de waarden van het humanisme.
'A moment of quiet, a moment to think and to let us dwell on it all – every now and then.'
Eventjes stilstaan is geen achteruitgang, maar broodnodig voor ieder mens.
_Enkele seconden van verbinding maken een wereld van verschil
Spiritualiteit kan zich manifesteren op verschillende manieren: het gevoel dat je krijgt wanneer je iemand even helpt in het warenhuis om een pakje spaghettisaus te nemen dat helemaal achteraan op de bovenste plank staat. Zonder daarvoor iets terug te verwachten, zonder de held uit te hangen, zonder je beter te willen voelen. Iets kleins, maar iets concreets. En plots voel je iets, je hebt iets betekend voor de persoon, en op zijn beurt heeft die persoon in die enkele seconden iets betekend voor jou. Dat geeft een onbeschrijfelijk gevoel van zingeving. Het hoeft niet uit te draaien op een langdurige vriendschap voor het leven, die enkele seconden zijn vaak al genoeg.
Enkele seconden verbinding kunnen een wereld van verschil maken voor beiden, zeker wanneer het komt vanuit wat de Franse filosoof Emmanuel Levinas (1906-1995) 'La petite bonté' noemt. Dit is bij ons breder bekend door Dirk De Wachters bijkomende uitleg tijdens zijn voordrachten, en uit zijn boek Borderline Times en vertaling 'de kleine goedheid': de goedheid laat zich zien in bescheiden zaken.
In sommige situaties kan je nu eenmaal niet veel meer doen dan er zijn voor de ander.
_Laat spiritualiteit niet over aan pseudo-wetenschap
Wat ik hier allemaal schrijf, is niets nieuws; vaak weten we dit instinctief. Het is ook effectief bewezen dat het zijn evolutionair nut heeft.
Van bacteriën tot complexere vormen van leven als de mens. Verschillende studies tonen aan dat er zoiets bestaat als 'The Helper's High'.
Zelf vind ik die term redelijk koud klinken. Ik focus liever op het terugclaimen van spiritualiteit, gefundeerd in wetenschap. We hoeven ons als humanist niet schuldig te voelen om dat 'warme gevoel' te hebben, het kan zorgen voor zingeving voor jezelf en de nodige verbinding die deze wereld nodig heeft.
Want als we, zoals Levinas ook zegt, deze 'goedheid' overlaten aan organisaties, systemen, doctrines, politiek en theologie, dan verbrokkelt deze al snel. Net daar schuilt een gevaar, en daaraan ontspringt een klein pleidooi om spiritualiteit terug te claimen en terug te brengen tot de essentie.
Meer van Yves Schelpe