2 maart 2022
Poetin: geen 'Puppet Master', maar 'Mister Stupid'
Overal ter wereld veroordelen mensen de aanval van Rusland op Oekraïne en men vindt Poetin zonder meer kwaadaardig. Toch omschrijft men hem regelmatig als meesterstrateeg en politiek genie. Als een volleerd poppenspeler die al jarenlang aan de touwtjes trekt in eigen land en op het internationale politieke toneel. Als een schaakgrootmeester die met ingewikkelde tactieken en afleidingsmanoeuvres alle andere wereldleiders een neus zet. Het Westen, de NAVO en in het bijzonder de EU zouden te naïef, te zwak en te dom zijn om hem de baas te kunnen. Waarom Poetin geen ontzag verdient en we het Westen niet zomaar als naïef moeten afschilderen, probeer ik te verklaren vanuit de basiswetten van de menselijke domheid en de speltheorie.
_Domheid is gevaarlijk
In 1988 publiceerde Carlo Cipolla, professor economische geschiedenis aan de universiteit van Berkeley, het essay The Basic Laws of Human Stupidity. Deze grappige, maar tegelijk ernstige tekst had hij jaren eerder al als kerstcadeau aan vrienden gegeven. Domheid staat volgens Cipolla los van elk ander kenmerk van een persoon. Werkelijk iedereen kan dom zijn, ook mensen met een hoog IQ. Domme mensen brengen schade toe aan anderen, terwijl ze er zelf niet noodzakelijk iets bij winnen en zelfs zichzelf zwaar benadelen met hun acties. Intelligente mensen zorgen ervoor dat hun beslissingen en handelingen voordelig zijn voor zichzelf én anderen, terwijl bandieten zichzelf voordelen toekennen ten koste van anderen. Volgens deze derde wet van domheid kan je Poetin classificeren als dom persoon. De aanval op Oekraïne zorgt voor enorme schade en onnoemelijk leed voor de Oekraïners, terwijl het ook de Russen, en mogelijk zichzelf, hard zal treffen.
De vijfde wet stelt dat domme mensen de gevaarlijkste zijn van allemaal. Je ertegen verdedigen is moeilijk omdat ze zich vaak totaal irrationeel en onvoorspelbaar gedragen. Het is bijna onmogelijk in te schatten wanneer, hoe en waarom een dom persoon een vernietigende actie zal doen. Hoewel er al maanden sprake was van verontrustende troepenbewegingen aan de grenzen met Oekraïne, kwam de eigenlijke inval in het land voor iedereen als een shock.
Zelfs als men er zeker van was geweest dat Poetin zou aanvallen, dan nog was het niet te voorkomen zonder internationale verdragen te schenden. Je kan deze situatie benaderen vanuit het perspectief van de speltheorie.
De vijfde wet stelt dat domme mensen de gevaarlijkste zijn van allemaal. Je ertegen verdedigen is moeilijk omdat ze zich vaak totaal irrationeel en onvoorspelbaar gedragen. Het is bijna onmogelijk in te schatten wanneer, hoe en waarom een dom persoon een vernietigende actie zal doen. Hoewel er al maanden sprake was van verontrustende troepenbewegingen aan de grenzen met Oekraïne, kwam de eigenlijke inval in het land voor iedereen als een shock.
Zelfs als men er zeker van was geweest dat Poetin zou aanvallen, dan nog was het niet te voorkomen zonder internationale verdragen te schenden. Je kan deze situatie benaderen vanuit het perspectief van de speltheorie.
_Het spel van angsthazen
De speltheorie is een tak binnen de toegepaste wiskunde, ontwikkeld door von Neumann en Morgenstern, om economische vraagstukken op een betere manier te benaderen dan met de toen bestaande wiskundige modellen. De actoren in het spel nemen beslissingen die de ander beïnvloeden. Daarom proberen de spelers in te schatten hoe de tegenpartij zich zal gedragen, ervan uitgaande dat elke speler het meest gunstige resultaat voor zichzelf zal proberen te bekomen. Er zijn verschillende soorten spelen, het meest bekende is wellicht het prisoner's dilemma.
Het 'spel' waarin Poetin en Oekraïne met zijn westerse bondgenoten betrokken waren, is het 'chicken game' of het spel van angsthazen. Een beroemd voorbeeld vind je terug in de film Rebel Without a Cause, waarin jongeren elkaar uitdagen tot een straatrace: twee auto's rijden met hoge snelheid op een klif af, de eerste die uit de wagen springt, is de 'angsthaas' en verliest het spel.
In het geval van Rusland en Oekraïne bedreigde Rusland Oekraïne door honderdduizenden soldaten aan de grenzen te posteren, terwijl Oekraïne weigerde rechtstreeks met de opstandelingen in de Donbas-regio te onderhandelen en de NAVO nooit het mogelijke NAVO-lidmaatschap van Oekraïne duidelijk heeft afgewezen. Oorlog was de onvermijdelijke uitkomst als niet minstens één van de partijen de 'angsthaas' zou zijn en zou toegeven. Het meest rationele en dus minst schadelijk om te doen, is dat alle partijen zich terugtrekken uit dit spel. Dan blijft de status quo en lijdt niemand verliezen. Het Westen dacht (of hoopte) dat Poetin zich niet in een illegitieme oorlog zou storten omdat de schade dan ook voor hem en zijn land op langere termijn onnoemelijk groot zou zijn. Oekraïne zou zichzelf immers verdedigen en er zouden strenge sancties voor Rusland volgen. Maar met een stupide leider als Poetin, kom je met rationele inschattingen van de situatie nergens. Hij is vastberaden de Oekraïense president te verdrijven en is bereid daarbij zijn eigen land schade toe te brengen.
Dietrich Bonhoeffer, beschuldigd van betrokkenheid bij een plan om Hitler te vermoorden, gaf ook al aan dat stupiditeit niet gaat om een gebrek aan intelligentie, maar om een gebrek aan moraliteit. Daarom haalde geen enkel diplomatiek overleg met Poetin iets uit. Het ligt dus niet aan de naïviteit of de zwakte van het Westen dat Poetin zich in deze ongerechtvaardigde oorlog heeft gestort. Hij heeft geen moreel kompas, heeft lak aan internationale verdragen en geeft geen zier om het leed dat een oorlog met zich meebrengt.
Het 'spel' waarin Poetin en Oekraïne met zijn westerse bondgenoten betrokken waren, is het 'chicken game' of het spel van angsthazen. Een beroemd voorbeeld vind je terug in de film Rebel Without a Cause, waarin jongeren elkaar uitdagen tot een straatrace: twee auto's rijden met hoge snelheid op een klif af, de eerste die uit de wagen springt, is de 'angsthaas' en verliest het spel.
In het geval van Rusland en Oekraïne bedreigde Rusland Oekraïne door honderdduizenden soldaten aan de grenzen te posteren, terwijl Oekraïne weigerde rechtstreeks met de opstandelingen in de Donbas-regio te onderhandelen en de NAVO nooit het mogelijke NAVO-lidmaatschap van Oekraïne duidelijk heeft afgewezen. Oorlog was de onvermijdelijke uitkomst als niet minstens één van de partijen de 'angsthaas' zou zijn en zou toegeven. Het meest rationele en dus minst schadelijk om te doen, is dat alle partijen zich terugtrekken uit dit spel. Dan blijft de status quo en lijdt niemand verliezen. Het Westen dacht (of hoopte) dat Poetin zich niet in een illegitieme oorlog zou storten omdat de schade dan ook voor hem en zijn land op langere termijn onnoemelijk groot zou zijn. Oekraïne zou zichzelf immers verdedigen en er zouden strenge sancties voor Rusland volgen. Maar met een stupide leider als Poetin, kom je met rationele inschattingen van de situatie nergens. Hij is vastberaden de Oekraïense president te verdrijven en is bereid daarbij zijn eigen land schade toe te brengen.
Dietrich Bonhoeffer, beschuldigd van betrokkenheid bij een plan om Hitler te vermoorden, gaf ook al aan dat stupiditeit niet gaat om een gebrek aan intelligentie, maar om een gebrek aan moraliteit. Daarom haalde geen enkel diplomatiek overleg met Poetin iets uit. Het ligt dus niet aan de naïviteit of de zwakte van het Westen dat Poetin zich in deze ongerechtvaardigde oorlog heeft gestort. Hij heeft geen moreel kompas, heeft lak aan internationale verdragen en geeft geen zier om het leed dat een oorlog met zich meebrengt.
Het is onwaarschijnlijk dat deze situatie vermeden had kunnen worden. Poetin broedt al op dit plan sedert minstens 2014. Het probleem ligt vooral bij het gedogen van dit soort leiders. De vierde wet van Cipolla stelt immers dat men altijd de vernietigende kracht van domme mensen onderschat. Men denkt te vaak dat ze het wel zullen halen van de dommen, dat ze hen met rationele argumenten op andere gedachten kunnen brengen. Dat is een misrekening. Je inlaten met domme mensen is een fout die je altijd duur zal komen te staan, aldus Cipolla. Het komt er dus op neer de dommen te mijden, hen nergens bij te betrekken. Het enige waarmee je hen kan treffen, is met een forse deuk in hun ego. Het is hen alleen om hun eigen grootsheid en hun plaats in de geschiedenis te doen. Alle huidige en toekomstige Poetins, Assads, Khameneis, Erdogans, Xi's en Kim Jung Uns, de generalissimo's, chiefs, Führers, vaders van de natie en opperste leiders, negeer hen. Gun ze geen plechtige staatsbezoeken, geen organisatie van Olympische Spelen, WK's of wereldtentoonstellingen. Blijf weg van persconferenties, vraag niet om interviews en maak geen portretten. Geef hen geen prominente plaats in de geschiedenisboeken. Laat hen nooit overkomen als onverschrokken, heldhaftig, sterk, geniaal of uitzonderlijk. Associeer hen alleen met wat hen echt typeert: stupiditeit en immoraliteit.
Utopisch? Wellicht. Maar het is het proberen waard, want het tolereren en normaliseren van dit soort lieden heeft de wereld ook nooit tegen ellende behoed. Wat hebben we te verliezen? Een conflict met een leider met grootheidswaanzin of een conflict met een gefrustreerde leider met een minderwaardigheidscomplex, het blijft een conflict. We kunnen alleen hopen dat niemand in de toekomst nog zo'n leider wil zijn en dat geen enkel volk wil vertegenwoordigd worden door een leider waar niemand respect voor heeft. Dan mag de eerste wet van Cipolla, die stelt dat men het aandeel domme mensen in een populatie steeds onderschat, misschien geschrapt worden.
Meer van Nele Strynckx