De vrouwen in de Amerikaanse staten waar abortus nu illegaal is, vertrouwen de overheid niet. Waarom zouden ze? De staat ontnam hen net een fundamenteel recht. Het wantrouwen is wederzijds. De ban op abortus gaat fundamenteel uit van een diep wantrouwen ten aanzien van vrouwen. Prolifeactivisten beschouwen vrouwen die een abortus wensen of ondergingen als onverantwoordelijk, wispelturig, onzeker en onwetend, onbekwaam en niet te vertrouwen inzake beslissingen over of een kindje in de juiste omstandigheden ter wereld kan komen. 'Women can't be trusted', stond op een van de prolifeposters te lezen die in de Ierse straten waren aangeplakt toen daar in 2018 een constitutioneel referendum plaatsvond om de legalisering van abortus mogelijk te maken. Wat we nu in de Verenigde Staten zien in de commotie over de menstruatieapps, is de omkering van die slogan, naar 'Women can't trust democracy'.

Het referendum in Ierland betrof het 8ste amendement van de grondwet. De herroeping daarvan zou het mogelijk maken om abortus te legaliseren. Zo geschiedde, mede dankzij een massale mobilisatie om Ieren die in het buitenland woonden naar Ierland te halen om hun stem uit te brengen. Voor Ierse burgers die er de middelen niet toe hadden werd er geld ingezameld om de reis mogelijk te maken. Er zat een intensieve campagne achter waarbij zelfs gedacht was aan de beelden die de thuiskomst van Ieren zouden opleveren. Velen van hen zetten weer voet op Ierse bodem in sweaters met daarop 'Repeal', verwijzend naar het herroepen van het 8ste amendement.

Het Ierse referendum is een voorbeeld van hoe democratische rechten gebruikt kunnen worden ten voordele van het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. Maar er zijn ook tegenvoorbeelden, zoals in de Verenigde Staten. Er zijn er ook van eigen bodem. Uiteraard minder ingrijpend dan het herroepen van Roe v. Wade, maar ook in België werd een democratische meerderheid in de Kamer over de herziening van de abortuswet (uitbreiding termijn, uit het strafrecht) zonder al te veel gedoe opzijgeschoven om in 2019 de Vivaldi-coalitie in het zadel te helpen. Vrouwen hebben in België nog steeds toegang tot een veilige abortus, maar we moeten onder ogen durven zien dat ook hier heel licht over een democratisch besluitvormingsproces inzake het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen werd gestapt.

Nochtans biedt een democratie de beste bescherming voor vrouwenrechten zoals het recht op abortus. Het uithollen van democratieën gaat hand in hand met het afbouwen van vrouwenrechten. Ze zijn vaak de eerste die sneuvelen wanneer een staat kantelt van democratisch naar niet-democratisch. Ook het omgekeerde is waar: vrouwenrechten en gendergelijkheid zijn een democratische lakmoesproef, een graadmeter van hoe democratisch een overheid is. In die logica is het dus een goed idee om het wetgevend arsenaal dat democratieën ter beschikking hebben expliciet in te zetten om het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen te vrijwaren. Het recht op abortus inschrijven in grondwetten versterkt de democratie. De Ierse geschiedenis leert dan wel dat ook grondwetten aangepast kunnen worden in functie van het al dan niet willen legaliseren van abortus, maar het blijft een zeer hoge drempel. In Ierland ging het referendum over het wegstemmen van een amendement in de grondwet dat legalisering van abortus verhinderde. Daarvoor was een democratische meerderheid van tweederde. Mocht het omgekeerd een referendum geweest zijn om het recht op abortus uit de grondwet te halen, dan was daar geen democratische meerderheid voor geweest. Dat is een realiteit in heel wat democratieën: burgers die voorstander zijn van het recht op abortus zijn in de meerderheid. En los daarvan is het democratisch om fundamentele rechten zoals beschikking van vrouwen over hun lichaam maximaal te beschermen.
Het grondwettelijk verankeren van het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen inzake abortus heeft ook een niet te onderschatten symbolische meerwaarde. Het creëert een wederzijdse vertrouwensband tussen de democratische instellingen en vrouwelijke burgers. Het geeft een duidelijk signaal van vertrouwen aan meisjes en vrouwen. Het zegt: 'de democratie staat aan jullie kant'.

(Tekst oorspronkelijk gepubliceerd in De Standaard, 8 juli 2022. Overgenomen met toestemming van de auteur.)