23 augustus 2022
Discordantie, en beschaafd van mening verschillen
Discordantie: komt van het Latijnse 'discordere'. Voorzetsel 'dis' – losmaken, afscheiden – gevolgd door het Latijnse 'cor', dat staat voor hart, van harte. Betekent dus letterlijk: van harte van mening verschillen.
Mijn naam zit nog steeds in de bestanden van het weekblad Tertio, erfgenaam van het vroegere parochieblad, nadien Kerk & Leven, dat zichzelf beschrijft in deze termen: 'Tertio is een Vlaams katholiek opinieweekblad met interviews, columns, opinies, themadossiers en christelijk nieuws. Actuele zingevingsvragen worden theologisch en filosofisch belicht met ook aandacht voor protestantse, orthodoxe en anglicaanse tradities.'
Wekelijks krijg ik via e-mail een nieuwsbrief van dit blad waarin kort de inhoud van het nieuwe nummer wordt voorgesteld. Ik ondernam nooit iets om mijn naam uit die malinglist verwijderd te krijgen, met de bedoeling enig contact te houden met 'de levende Vlaamse kerkprovincie'. En eerlijk gezegd, dat werkt wel, ik doorloop dus wekelijks minstens de hoofdingen van de aangeboden items.
Wekelijks krijg ik via e-mail een nieuwsbrief van dit blad waarin kort de inhoud van het nieuwe nummer wordt voorgesteld. Ik ondernam nooit iets om mijn naam uit die malinglist verwijderd te krijgen, met de bedoeling enig contact te houden met 'de levende Vlaamse kerkprovincie'. En eerlijk gezegd, dat werkt wel, ik doorloop dus wekelijks minstens de hoofdingen van de aangeboden items.
_Alleen …
De eerste vraag is natuurlijk in welke mate dat kleine groepje redacteurs dat zich met veel zorg aan dit blad wijdt, representatief is voor de overblijvende praktiserende geloofsgemeenschap in Vlaanderen. De vraag is overigens of er op die groep een duidelijke lijn te trekken valt, tenzij een onwrikbare trouw aan het Roomse instituut, net dat gegeven dat mij persoonlijk buiten die groep plaatst. Maar toch neem ik a priori de volledige goede trouw van die mensen mee: zij bedoelen het opperbest, alleen ben ik het met hen hartsgrondig oneens op het gebied van zowel de orthodoxie, de omgang met de heilige schriften en de trouw aan het instituut. Laat ons maar zeggen: ons denken in deze is diep discordant.
Met het begrip 'discordantie' benadruk ik enkel dat de verschillen in opvatting over religie en religieus denken op geen enkel manier weg te poetsen vallen. Het gaat niet over details of een aparte manier van formuleren, het gaat over de grond van de zaak. Om maar ineens de kern te vatten: ik denk fundamenteel a-theïstisch, ik weiger in mijn denken elke inbreng, apert of verdoken, van een opperwezen. Ja, daar valt niets te masseren. En toch is het voor mij vanzelfsprekend dat ik mijn respect (en begrip) behoud voor mensen daar niet in meegaan. Ik hanteer daar, hoop ik, een hoog beschaafd van mening verschillen. Daar komen bij mij amper gevoelens aan te pas.
_Van Kaïn tot Mozes
Natuurlijk kan ik het eerste derde van mijn leven niet wegdenken, een dertigtal jaar dat ik overtuigd praktiserend katholiek was: dat liet zijn sporen na. Bijvoorbeeld in mijn dagelijks taalgebruik waarin ik om de haverklap bijbelse beeldspraak hanteer.
Zo heb ik iets met Kaïn, die zopas met zijn brave broer Abel had afgerekend en daarop door God himself aangesproken, niet beter vindt dan te riposteren: 'ben ik de hoeder van mijn broeder'? Een flauw afweer, daar niet van, maar ik onthoud de vraag die zeker retorisch bedoeld was: ik ben toch niet de hoeder van mijn broeder. Is die niet groot en wijs genoeg om voor zichzelf te zorgen? Kain neemt hier afstand van elk soort paternalisme waarbij we ons ongevraagd gaan bemoeien met iemand anders' mentale huishouding. Ik ben zo avers van elk soort predikanten, profeten, missionarissen, betweters die mij 'niet gerust laten' te denken zoals ik denk. Ik heb nogal wat kandidaten voor een elfde gebod om eventueel toe te voegen aan de originele tien van Mozes. Eén daarvan zou zijn: 'Ge zult mekaar gerust laten … '
Zo heb ik iets met Kaïn, die zopas met zijn brave broer Abel had afgerekend en daarop door God himself aangesproken, niet beter vindt dan te riposteren: 'ben ik de hoeder van mijn broeder'? Een flauw afweer, daar niet van, maar ik onthoud de vraag die zeker retorisch bedoeld was: ik ben toch niet de hoeder van mijn broeder. Is die niet groot en wijs genoeg om voor zichzelf te zorgen? Kain neemt hier afstand van elk soort paternalisme waarbij we ons ongevraagd gaan bemoeien met iemand anders' mentale huishouding. Ik ben zo avers van elk soort predikanten, profeten, missionarissen, betweters die mij 'niet gerust laten' te denken zoals ik denk. Ik heb nogal wat kandidaten voor een elfde gebod om eventueel toe te voegen aan de originele tien van Mozes. Eén daarvan zou zijn: 'Ge zult mekaar gerust laten … '
_De nieuwsbrief van 3 augustus
Terug naar Tertio en wel naar de nieuwsbrief van 3 augustus. Die bevatte een viertal items waarin vier keer de gegroeide discordantie tussen ons geïllustreerd wordt. En zoals zal blijken, dat gaat veel verder dan puur geloofszaken waar het een simpele kwestie is van: ik geloof en jij gelooft niet, maar waarin een totaal verschillend aanvoelen van mens en samenleving aan bod komt.
Ik verklaar mij nader.
Ik verklaar mij nader.
1. Een diep aangevoelde nood aan een authentieke 'elite'
Hier kan je eigenlijk in meegaan alleen, …: 1. welke eisen stellen we aan die authentieke elite, wie mag zich 'elite' noemen?; 2. welke rechten kennen we toe aan die elite?; en 3. hoe gaan we om met een zichzelf zo benoemde elite? En ik die dacht dat het tot de essentie van het christelijke denkgoed behoorde elke mens op zichzelf als een kind van God te zien. Zou hun God, hun Jezus ook op een 'authentieke elite' rekenen? Ik hoop maar van niet. Ik moet me alweer inhouden of ik kom af met een reeks Bijbelcitaten die afrekenen met dat soort volk. Wie zich verheft … De laatsten zullen … Als ge niet wordt als … Of ik iets heb tegen "superieure" mensen? Ik ken er wel wat en dat zou heel dom zijn, maar laat die superieuren dan vooral blij zijn met hun aangeboren of verworven superioriteit en laat hen vooral uitblinken in bescheidenheid en discretie.
Hier kan je eigenlijk in meegaan alleen, …: 1. welke eisen stellen we aan die authentieke elite, wie mag zich 'elite' noemen?; 2. welke rechten kennen we toe aan die elite?; en 3. hoe gaan we om met een zichzelf zo benoemde elite? En ik die dacht dat het tot de essentie van het christelijke denkgoed behoorde elke mens op zichzelf als een kind van God te zien. Zou hun God, hun Jezus ook op een 'authentieke elite' rekenen? Ik hoop maar van niet. Ik moet me alweer inhouden of ik kom af met een reeks Bijbelcitaten die afrekenen met dat soort volk. Wie zich verheft … De laatsten zullen … Als ge niet wordt als … Of ik iets heb tegen "superieure" mensen? Ik ken er wel wat en dat zou heel dom zijn, maar laat die superieuren dan vooral blij zijn met hun aangeboren of verworven superioriteit en laat hen vooral uitblinken in bescheidenheid en discretie.
2. Rouw om de vervlakking van cultuur
Beetje eenzelfde sfeer. Er worden een paar van die elitemensen opgevoerd die het over één punt eens zijn: de rampzalige vervlakking van onze hedendaagse cultuur. Het is zomer en ik zie die mannen dan denken aan de gierend populaire muziekfestivals waar 'de jeugd' kritiekloos voor valt, de immens populaire Tour de France van dit jaar, de na twee jaar weer uitpuilende zomerterrasjes, de overrompeling van Zaventem voor een zitje op een Ryanair-vlucht richting een quasi orgastisch hedonisme … allemaal vanuit één drive: de commerciële belangen die bij het spel betrokken zijn. Ik vraag mij dan af of die niet vervlakte elite die jonge mensen dat unaniem gedeelde plezier misgunnen?
Even wordt Philip Herreweghe opgevoerd en zijn oude muziek die bijzonder scherp uithaalt naar het lage niveau van zijn publiek, een totaal gebrek aan melomaan niveau. Of doet hij chagrijnig richting André Rieu die moeiteloos het Maastrichtse Vrijthof telkens weer in vuur en vlam zet met zijn befaamde Kleine Garde Offizier … Ik kan enkel hoofdschudden.
Beetje eenzelfde sfeer. Er worden een paar van die elitemensen opgevoerd die het over één punt eens zijn: de rampzalige vervlakking van onze hedendaagse cultuur. Het is zomer en ik zie die mannen dan denken aan de gierend populaire muziekfestivals waar 'de jeugd' kritiekloos voor valt, de immens populaire Tour de France van dit jaar, de na twee jaar weer uitpuilende zomerterrasjes, de overrompeling van Zaventem voor een zitje op een Ryanair-vlucht richting een quasi orgastisch hedonisme … allemaal vanuit één drive: de commerciële belangen die bij het spel betrokken zijn. Ik vraag mij dan af of die niet vervlakte elite die jonge mensen dat unaniem gedeelde plezier misgunnen?
Even wordt Philip Herreweghe opgevoerd en zijn oude muziek die bijzonder scherp uithaalt naar het lage niveau van zijn publiek, een totaal gebrek aan melomaan niveau. Of doet hij chagrijnig richting André Rieu die moeiteloos het Maastrichtse Vrijthof telkens weer in vuur en vlam zet met zijn befaamde Kleine Garde Offizier … Ik kan enkel hoofdschudden.
3. Een schreeuw om meer politiek engagement
Uit alweer een zelfde hoek: de politicus die zich helemaal plooit naar de simpele motieven van zijn populistisch opgepepte kiezerspubliek. In plaats dat die kiezers zich zouden plooien richting een degelijk geëngageerde kandidaat. En natuurlijk wordt daar dan met glorie Trump opgevoerd, in de geest van de typische Eyskens-boutade: Ik ben uw Leider, ik volg u.
Nou, wat is democratie anders dan luisteren naar de stem van de kiezer, ook als die objectief geen gelijk heeft?
De democratie wordt in vraag gesteld, en daar zijn wel goede redenen voor, alleen is het alternatief, het vorstelijk absolutisme zo verwerpelijk. Een elite die voorhield, en het zelf nog geloofde, dat zij door God persoonlijk op die troon waren geïnstalleerd.
Natuurlijk kun je vanuit een bepaald soort engagement aantrekkelijke alternatieven voor de democratie bedenken, toch bedank ik er feestelijk voor. Met dat persoonlijke engagement van grote leiders hebben we toch het allerergste meegemaakt in de 20ste eeuw, niet?
En dan moet het ergste nog komen …
Uit alweer een zelfde hoek: de politicus die zich helemaal plooit naar de simpele motieven van zijn populistisch opgepepte kiezerspubliek. In plaats dat die kiezers zich zouden plooien richting een degelijk geëngageerde kandidaat. En natuurlijk wordt daar dan met glorie Trump opgevoerd, in de geest van de typische Eyskens-boutade: Ik ben uw Leider, ik volg u.
Nou, wat is democratie anders dan luisteren naar de stem van de kiezer, ook als die objectief geen gelijk heeft?
De democratie wordt in vraag gesteld, en daar zijn wel goede redenen voor, alleen is het alternatief, het vorstelijk absolutisme zo verwerpelijk. Een elite die voorhield, en het zelf nog geloofde, dat zij door God persoonlijk op die troon waren geïnstalleerd.
Natuurlijk kun je vanuit een bepaald soort engagement aantrekkelijke alternatieven voor de democratie bedenken, toch bedank ik er feestelijk voor. Met dat persoonlijke engagement van grote leiders hebben we toch het allerergste meegemaakt in de 20ste eeuw, niet?
En dan moet het ergste nog komen …
4. Niet alle verandering is vooruitgang
Het is letterlijk de titel van een artikel in dit Tertio-nummer. En dat in een rooms-katholiek blad dat te maken heeft met een instituut dat op alle vlakken schreeuwt om verandering. Afstand nemen van een millennium toenemende starheid in denken en handelen en daar maar niet in slaagt.
Ik lees letterlijk: 'Niet alle verandering is vooruitgang en soms boeken we meer vooruitgang door te bewaren dan door te veranderen'.
Dat niet elke verandering uitkomt op een hallelujamoment, daarvan moet Tertio mij niet overtuigen, maar dan vraag ik ook hun instemming met mijn boutade dat elk principieel vasthouden aan de vertrouwde oude zekerheden uitloopt op stagnatie en ondergang. De natuur, dat leerde Darwin ons, gaf het beste voorbeeld, dat alleen verandering (en wat is evolutie anders?) instaat voor vooruitgang. Hoe een kleine bosmuis met wat 'veranderingen' uitkwam op een Einstein.
Nee, laat ons er geen pastiche van maken, leven leeft bij genade van verandering. Alles is flow en wat niet mee-flowt is veroordeeld tot roemloos outfaden …
En toch blijf ik die nieuwsbrief volgen, alleen stel ik met droefenis vast dat, zelfs bij een intellectuele elite binnen dat milieu, elke aanzet tot echte verandering (loslaten van zekerheden – openheid) ontbreekt. En kom ik uit op de rode draad in dit verhaal: een kerk die na eeuwen nog altijd een moeizame relatie onderhoudt met de moderniteit. En dus ook met de Verlichting.
Dat moet slecht aflopen … nee, dat is slecht afgelopen denk ik dan.
Op 23 augustus 'vieren' wij 450 jaar Sint Bartholomeusnacht waarbij duizenden Hugenoten door goedbedoelende katholieken werden afgeslacht. Waarna, bij het vernemen van het 'goede nieuws', Paus Benedictus XIII een Te Deum liet zingen en meteen een zilveren gedenkpenning liet slaan. Mijn Tertio zou daar een themanummer van maken.
Meer van Herman Torfs