Femke Deen & Ineke Huysman (red.)
Nest Van Ginderen
Non-fictie
  • 193 keer bekeken
  • minuten leestijd
  • Reacties

Waardering

5 december 2024 Moeders des Vaderlands - de vrouwen die de Nederlanden vormden
Onlangs had ik, bij het lezen van dit boek, een visioen. Dit kan gevaarlijk zijn in deze religieus intolerante tijden. Maar het was niet gevaarlijk hoor, helemaal niet. Ik dacht: “Als we ons nu zouden voorstellen dat Margaretha van Male in de 14e eeuw en onze huidige Koningin Mathilde allebei aan hun kaptafel zitten, daarbij reflecterend over de rol van vrouwen in de macht van hun tijd. Zouden zij dan eenzelfde beeld naar voren brengen?”
Ik vind dat een prachtige gedachte die wel eens overdacht zou mogen worden door geschiedschrijvers. Enfin, u doet ermee wat u wilt, dames en heren historici… Maar ik denk dat de uitkomst van dit gedachte-experiment wel eens zou kunnen zijn dat we het optimisme in onze huidige tijd enigszins zouden moeten temperen. En het zou tegelijkertijd kunnen zijn dat we het zelfvertrouwen van menig vrouw uit de zgn. “Dark Ages” ook postuum positief mogen bijstellen.
In het meest feministische boek uit de geschiedenis, uit 1405 jawel, laat de hofschrijfster aan het toenmalige Franse hof, Christine de Pizan, zich in haar boek Livre de Cité des Dames zo uit over de vrouw: “Ik weet zeker dat je een hele menigte vrouwen zou kunnen noemen […] die bij nauwkeurige beschouwing hun lenen even goed hebben beheerd als hun mannen het hadden gedaan toen ze nog leefden, en die bij hun onderdanen evenzeer geliefd waren, zo niet meer. […] Natuurlijk, er zijn dwaze vrouwen, maar velen zijn intelligenter, vlugger van begrip en scherpzinniger dan menig man.”
In onze tijd gaan we ervan uit dat vrouwen en mannen gelijkwaardig zijn (enfin de positivisten onder ons), maar we zien ook dat vrouwen nog altijd niet door dat glazen plafond heen geraken. En ze stoten vaak op die eeuwige vooroordelen, die in onze tijd toch onverteerbaar zijn geworden. Vroeger dichtte de mensheid de vrouwen enige zwaktes toe. Die ik overigens nooit persoonlijk heb meegemaakt. Maar naar het schijnt, zijn die er. Ik zie alleen mensen die in staat zijn om evenveel over van alles en nog wat te reflecteren. Als vrouwen zwak leiderschap vertonen, zijn er ook mannen die dat doen. Als vrouwen intolerant zijn, zijn er ook mannen die dat doen. Ik wil daarmee gewoon zeggen dat vrouwen en mannen dezelfde dingen kunnen en denken, en daarbij ook dezelfde toppen kunnen bereiken en tegelijkertijd ontzettend kunnen falen. Als je als man sceptisch bent over de potentie van vrouwen, praat dan eens met hen. Het doet geen pijn. Raar, hé…
Wel, in de Middeleeuwen was de samenleving dan weer van boven tot onder geregeld. Als je leefde als horige, ging je ook dood als horige. Als je faalde als hertog, stierf je als hertog. Je bestaan stond vast. En wat het fascinerende aan dit boek nu is, vrouwen hadden in dat carcan soms meer invloed dan nu. Zij hadden door hun plaats in de samenleving heel wat voordelen, die vrouwen nu niet meer schijnen te kunnen valoriseren. OK, ik ben het met u eens, dat we godzijdank verlost zijn van de politieke erfopvolging. En dat het Koningshuis niet meer die macht heeft, die ze in de Middeleeuwen in al hun “voorschootgrote” hertogdommen wel hadden. Maar dan nog. Je staat er toch van te kijken dat mannen altijd in de schijnwerpers stonden, maar dat er wel veel vrouwen achter hen stonden die de stroom voor dat licht leverden.
Neem nu bijvoorbeeld Margaretha van Male. De dochter van de Vlaamse graaf, Lodewijk van Male, wist bij haar huwelijk met Filips de Stoute, vijf gebieden in te brengen, waardoor de positie van deze Bourgondiër weer toch net dat tikkeltje sterker werd. Je kunt daar misschien wat lacherig over doen. Maar dat huwelijk markeerde ook wel het begin van een ontwikkeling, die maakt dat wij in de Lage landen niet platgewalst zijn door de wellustige stippellijn van een mogelijke Frans-Duitse grens. Voortgezet door het dubbelhuwelijk van haar kinderen, die de macht echt consolideerden, is de invloed van deze dames toch niet gering geweest. Ook al hadden ze niet de volledig gelijke rechten, die vrouwen nu wel behoren te hebben.
Door de gebrekkige communicatie- en mobiliteitstechnieken in vroegere perioden, waar wij onze postmoderne tijd toch vaak licht overheen gaan, moest het staatshoofd zelf zijn troepen aanvoeren op de bloederige heuvels van menig ver land. Wat natuurlijk een machtsvacuüm creëerde dat gaten kon slagen, dieper dan een kanonskogel. Wel, dan kwamen vrouwen vaak op de bühne als vredesonderhandelaarster of regente op de proppen. Deze vrouwen waren ook heel geschoold, vaak worden zij echter onterecht afgedaan als onbelangrijk. Zij spraken hun talen, waren dikwijls heel rustige diplomatieke types, die wisten waar de raderen van staatsmacht warmliepen. En daarenboven waren het ook nog eens ijsbrekers die door hun charmante aard, het pad effenden. Ze waren niet zelden ook de sterke krachten, wanneer er door een overleden echtgenoot over de nog niet machtsrijpe opvolgers diende gewaakt te worden.
Geschiedschrijving mag nooit kleurenblind zijn. De mensen die in het verleden de geschiedenis mondeling of schriftelijk overdroegen, hadden nogal eens de neiging om te zeggen dat die persoon toch wel erg wit was, en dat tijdvak dan weer eerder zwart, maar kleur bekennen, durfden sommigen toch nooit. Omdat dat hen uit nationalistisch perspectief nooit uitkwam, of natuurlijk, de ziekte van de mens, omdat de schrijver persoonlijke motieven liet doorschijnen in zijn werk. Het is bijzonder triest dat, uitzonderingen niet te na gesproken, er zo weinig geweten is over belangrijke personen, die in de schaduw van bekendere personen stonden en die toch vaak een grote betekenis in de geschiedenis hebben gehad.
Laten we daarom al deze fijne mensen eren die het boek Moeders des Vaderlands mogelijk hebben gemaakt. Mensen krijgen gelukkig vaak later wel de erkenning die ze verdienen. 2024 is dan toch weer het jaar van de vrouw. Verschillende historici etaleren in dit fijne naslagwerk het echte beeld van 18 vrouwen die van het laatste deel van de Middeleeuwen tot in de vroege 19e eeuw onze twee Lage Landen mee vorm hebben gegeven. En dat vaak op moeilijke momenten, waar het er al eens durfde om spannen.
Wel had deze geschiedkundige oefening een andere vorm mogen hebben. Ik vind ook dat het statisch weergeven van opéénvolgende levens enig nut heeft, maar om de macht, passie en twijfels van deze vrouwen weer te geven ware een wat bredere geschiedenis toch interessanter geweest. Helikopterzicht kan in de geschiedenis soms een goed middel zijn om de boodschap wat beter over te brengen. Maar wat natuurlijk staalhard overeind blijft, is de boodschap van de initiatiefnemers, om de rol van de vrouw in geschiedenis van de totstandkoming van onze gewesten in de verf te zetten, en aan te zetten tot interpretatie en verder onderzoek.

Nest Van Ginderen
Femke Deen & Ineke Huysman (red.)
Nest Van Ginderen
Non-fictie
recensent
_Nest Van Ginderen recensent
Meer van Nest Van Ginderen

_Van zelfde auteur

_Nieuwste recensies

Bekijk alle nieuwe recensies