23 september 2025
De vrouwen van Birkenau - Een ooggetuigenverslag
Seweryna Szmaglewska werd in 1916 in Centraal Polen geboren. Zij studeerde Poolse taal- en letterkunde aan de universiteiten van Krakau en Lodz. Van 1942 tot eind januari 1945 verbleef zij in het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau. Zij overleefde en begon onmiddellijk haar herinneringen te noteren die als basis dienden bij haar getuigenis op het proces van Neurenberg in 1946. Nadien publiceerde zij nog een aantal romans die zich vooral op een jeugdig publiek richtten.
Het verhaal van de concentratiekampen is dikwijls een verhaal van mannen, verhaald door mannen. De getuigenis van een vrouw over een vrouwenkamp is eerder uitzonderlijk, wat dit ooggetuigenverslag nog waardevoller maakt.
De auteur bezorgt ons een ooggetuigenverslag van drie jaar detentie in het concentratiekamp Birkenau, de hel op aarde. Zo schetst zij hoe een dag aldaar verliep, van het eerste ochtendappel in de vroege morgen tot de lichten in de barakken gedoofd werden, voor zover er licht aanwezig was. Ze beschrijft welke karweien de vrouwen dienden uit te voeren, hoe men aan het lastigste werk probeerde te ontsnappen, hoe men het schaarse voedsel zo oordeelkundig over de dag trachtte te verdelen.
Ziekten zoals dysenterie, vlektyfus en malaria waren wijd verspreid. De vrouwen trachtten de symptomen te negeren om een opname in de ziektebarak te vermijden. Een opname in het Revier betekende vaak een doodsvonnis. Deze ziekten waren vooral het gevolg van een gebrek aan hygiëne. Vlektyfus werd verspreid door de alomtegenwoordige luizen. In de ziektebarakken was het bestrijden van de luizen de voornaamste en belangrijkste bezigheid. Het waren echte kwelgeesten, erger dan de koude en de honger!
Met een groot gevoel voor medeleven beschrijft zij de solidariteit onder de meeste vrouwen die elkaar in de moeilijkste ogenblikken bleven steunen. Er waren natuurlijk uitzonderingen, zeldzame gevallen in een strijd op leven en dood. Gedreven door een niet aflatende honger werd er dikwijls voedsel van elkaar ontvreemd. Om op een goed blaadje te komen bij de bewakers verraadden sommigen hun lotgenoten. Er was ook een hiërarchie onder de gevangenen: de Duitse vrouwen werden beter behandeld dan de Poolse die er op hun beurt beter aan toe waren dan de Joodse.
De auteur beperkt zich tot een verslag over het leven in Birkenau zonder in te gaan op haar persoonlijk verhaal. Hoe kwam zij als Poolse, niet-Jodin, terecht in het kamp? Welke functie had zij in het kamp of welk werk diende zij er uit te voeren? Hoe slaagde zij erin drie jaar te overleven waar de gemiddelde levensduur enkele maanden was? Zij vergeleek de levensduur van de gevangenen met die van bijengeneraties:
“Een in het voorjaar aangekomen transport verdampt al in de zomermaanden. Degenen die in de zomer zijn aangekomen, sterven in de herfst. Van de herfsttransporten zullen maar weinigen het voorjaar meemaken, omdat de winter de zwaarste tijd is.”
We komen ook niet te weten hoe zij de bevrijding van het kamp en de dodentochten na de evacuatie overleefde. Zij zou erin geslaagd zijn te ontsnappen, maar zelf rept zij daar met geen woord over.
De lezer blijft op zijn honger met betrekking tot het persoonlijk verhaal van de auteur.
Eind januari 1945 begon zij haar bevindingen neer te pennen. Eind juli 1945 was haar boek klaar. Een indrukwekkende prestatie om in die korte tijd de afschuwelijke en pijnlijke herinneringen in meer dan vierhonderd pagina’s weer te geven.
Er zijn reeds veel boeken gepubliceerd over de Naziconcentratiekampen. Om te vermijden dat deze gruwel zich nog zou herhalen is echter geen verslag overbodig en moet het een waarschuwing zijn voor de komende generaties, nu deze oorlogsgeneratie verdwijnt.
Ignace Claessens
