19 april 2022
We waren gewaarschuwd. Over een profetisch milieurapport en wat we er (niet) mee deden.
“If you buy a ticket for the Titanic, at least make it a first-class ticket.” Aan het woord is Dennis Meadows, hoofdauteur van “De grenzen aan de groei”, ook bekend als het eerste rapport van de Club van Rome dat in 2022 zijn gouden jubileum viert. Zijn ‘first-class ticket’ is zijn huis en achtertuin (mét beverburcht). ‘The Titanic’ is uiteraard het ruimteschip aarde dat zinkende is. ‘Hij was somber, op het fatalistische af’. Zo beschrijft Jaap Tielbeke in zijn inleiding de indruk die Meadows op hem maakte tijdens een ontmoeting ter voorbereiding van dit boek.
Tielbeke is journalist bij De Groene Amsterdammer. In We waren gewaarschuwd verlaat hij bijgevolg zelden zijn rol van objectief waarnemer en chroniqueur van een brok recente geschiedenis. Het corpus van het boek bestaat uit vier delen. In het eerste deel wordt de totstandkoming van De grenzen aan de groei beschreven, evenals hoe het in Nederland werd ontvangen. Vooral de toenmalige premier, Joop Den Uyl, wordt lof toegezwaaid voor zijn vooruitziende beleid als reactie op de publicatie in 1972 van het rapport van de Club van Rome. Voor ons, eenentwintigste-eeuwers is het schier ongelooflijk dat Den Uyl met een uitgesproken links milieu-activistisch programma toen de verkiezingen won. Begin jaren ’70 vond ook de eerste internationale milieuconferentie plaats in Stockholm. De conclusie van deze top klinkt verdacht bekend in de oren: “Er is eindelijk een spectaculaire vooruitgang gemaakt in verband met het besef van urgentie.”
1992 en daaropvolgende jaren schetst Tielbeke als een periode van optimisme én ongerustheid. Optimisme omwille van de successen die de groene beweging boekte in de voorafgaande decennia. Ongerustheid wegens het opdoemen van een tot dan toe onbekend probleem: het broeikaseffect. De auteur ziet vervolgens dat vanaf 2002 de twijfel om zich heen grijpt. Bjørn Lomborg stelt met zijn The Skeptical Environmentalist de vraag of het wel zo verstandig is om de groei te begrenzen. Zou het niet wijzer zijn om volop in te zetten op technologische innovatie en méér in plaats van minder?
Het laatste deel wijdt Tielbeke aan het heden, 2022. Passeren de revue: de inzichten van Kate Raworth, Johan Rockström, Gaya Herrington en Jason Hickel. De eerstgenoemde bekritiseert via haar concept van de ‘donuteconomie’ het idee van groei an sich. Is een gestage economische groei effectief nodig om meer humaniteit te bereiken? Rockström en Herrington proberen de grenzen aan de groei te kwantificeren. Wanneer precies worden de grenzen van bepaalde parameters overschreden? Met ‘parameters’ worden zaken als klimaatverandering, verzuring van de oceanen, grondconversie en vermindering van de biodiversiteit bedoeld. De grens van vier van de negen parameters zijn volgens het onderzoek van Rockström al overschreden. Hickel kunnen we kennen van Less is More. How Degrowth Will Save the World. Hij is geen ‘groei-agnost’ maar een echte ‘groei-atheïst’. Daarnaast betrekt hij bij de klimaatproblematiek de uitdagingen op het vlak van mondiale ongelijkheid, een aspect dat tot nu toe te weinig aan bod kwam. Is het fair om het mondiale Zuiden kansen op groei te ontzeggen omdat het rijke Westen er een boeltje van maakte?
Pas op het einde van zijn boek laat Tielbeke het achterste van zijn tong zien. Om zijn standpunt in de hele klimaat-materie te verduidelijken citeert hij in navolging van Jan Pronk uit het gedicht Hope van Emily Dickinson. Howel de contra-indicaties legio zijn, rekent Tielbeke op die onuitroeibare kracht van de mensheid: de hoop op beter.
Voor wie in een kort bestek een overzicht wil hebben van de receptiegeschiedenis van Grenzen aan de groei en van de evolutie van het ecologisch bewustzijn gedurende de laatste vijf decennia, is We waren gewaarschuwd ideale, edoch niet altijd even opbeurende lectuur. Dat laatste mogen we niet op het conto schrijven van de auteur, want Jaap Tielbeke schreef een vlot, boeiend en prettig lezend boekje. Hij focust vooral op Nederland, maar ook voor niet-Nederlanders bevat het uitermate relevant materiaal.
Rik Lefevere
Meer van Rik Lefevere
Rik Lefevere
