5 november 2022
De Fake News Files. Onthullingen van een Bullshit Detective.
Fake News werd één van de meest populaire verwijten van de afgelopen jaren. Het zoeken naar duiding over wat het is en waar het vandaan komt, is noodzakelijk. Immers, indien we bepaalde berichten te snel als “vals nieuws” zouden bestempelen dan kan dat perspluraliteit in gedrang brengen en die is noodzakelijk in een democratie. Positie en oppositie móeten met elkaar in conflict.
De auteur Maarten Schenk is de oprichter van Lead Stories, één van de vele Westerse fact checkers die door allerlei tech-giganten aangesproken werden om berichten te verifiëren. Hij kreeg eveneens de Zesde Vijs van SKEPP, een organisatie die als doel heeft feit van fictie te onderscheiden. Indien iemand weet hoe de vork in de steel zit, dan moet hij het zijn.
Je zou verwachten dat de introductie tot dit geladen onderwerp een omkadering zou inhouden: een duiding bijvoorbeeld van hoe “vals nieuws” populair wordt samen met een definitie ervan. Spijtig genoeg gebeurt dat niet. De eerste pagina’s van het boek staan bol van de eerste-persoonsvorm. “Ik” wordt niet minder dan 8 keer herhaald in de eerste vier zinnen. Plus een herhaling van de woorden “straffe verhalen” die de auteur zelf zo beschrijft gezien hij ze zelf meemaakte.
De achterflap van dit boek meldt Lead Stories duidelijk, dus is het gepast dat het eerste voorbeeld van een viraal gegane fact check aangehaald wordt; die ging over de vermeende dood van “Slim Jesus”. Naar alle waarschijnlijk is dat niet iemand die gekend is bij de lezers van Schenk’s boek. Dat is logisch ook: die eerste fact check is immers enkel maar te duiden als “hoegenaamd niet relevant op het wereldtoneel”.
Pas in het vierde hoofdstuk krijgen we enige achtergrond hoewel de titel van het hoofdstuk “Trump vs. Clinton” de lading niet dekt. Schenk gaat dieper in op hoe websites, kliks en advertenties in verhouding staan met adverteerders en sociale media. Is het boek vertrokken?
Waarom het boek interessant is
In zekere zin wel. Schenk legt uit hoe de voornoemde variabelen in de loop van het laatste decennium interageerden en hoe technologie – zoals zijn eigen Trendolizer - gebruikt werd en wordt om viraal gaande berichten snel te identificeren. Die blik achter de schermen is relevant: het laat de lezer immers toe om zich een idee te vormen van (a) hoe de huidige journalistieke wereld nieuws traceert en verzamelt, en (b) hoe de internettechnologie op zich in staat is om viraal gaande berichten nagenoeg binnen het uur te ontdekken. Schenk gebruikt daarvoor de nodige anekdotes van viraal gegaan nepnieuws en deelt ons zijn ervaringen met enkele individuen die dat nepnieuws, uit winstbejag, actief creëren en creëerden.
In zekere zin wel. Schenk legt uit hoe de voornoemde variabelen in de loop van het laatste decennium interageerden en hoe technologie – zoals zijn eigen Trendolizer - gebruikt werd en wordt om viraal gaande berichten snel te identificeren. Die blik achter de schermen is relevant: het laat de lezer immers toe om zich een idee te vormen van (a) hoe de huidige journalistieke wereld nieuws traceert en verzamelt, en (b) hoe de internettechnologie op zich in staat is om viraal gaande berichten nagenoeg binnen het uur te ontdekken. Schenk gebruikt daarvoor de nodige anekdotes van viraal gegaan nepnieuws en deelt ons zijn ervaringen met enkele individuen die dat nepnieuws, uit winstbejag, actief creëren en creëerden.
De voorbeelden variëren: een zekere Christopher Blair komt aan bod die door sommigen als de “uitvinder van vals nieuws” bekeken wordt. Een andere genaamd Paul Horner verspreidde bijvoorbeeld het bericht dat hij Banksy ontmaskerd had. Akesse Sanza is een Ghanees entrepreneur die centen verdiende met het creëren en verspreiden van nepnieuws, terwijl de “Macedonische tieners” bijna als rode draad door het boek herhaald worden. En toch schort er iets aan het boek of aan mijn verwachtingen ervan. Mogelijk wordt dat ingelost wanneer de meer heikele onderwerpen zoals Trump, BLM (Black Lives Matter) of Covid worden aangehaald want, voor de meesten, lijkt dat het moment geweest te zijn wanneer “vals nieuws” op de radar verscheen; een observatie die je kan nagaan met Google Trending.
Waar het boek tekort schiet
De beslissing van wat “vals nieuws” is of niet is, is maatschappelijk relevant wanneer het de écht grote vraagstukken van deze tijd behandelt. De problemen met een wereldwijde impact zoals Covid, Trump, de op nieuwe technologie gebaseerde vaccins, de presidentiële verkiezingen van 2020, de impact van BLM enz. Het is hier dat Schenk carrément de kant kiest van de gevestigde orde die de laatste jaren nogal graag het begrip “consensus” hanteert om dissidente stemmen te discrediteren – zoals alle fact checkers deden en doen. En, hoe je het ook draait of keert, bij al die onderwerpen zijn zéér terecht vragen te stellen terwijl Schenk in zijn boek anekdotes gebruikt die eerder kleinschalig te noemen zijn, hoewel ze wél een impact kunnen gehad hebben op een beperkte groep; daar niet van.
De beslissing van wat “vals nieuws” is of niet is, is maatschappelijk relevant wanneer het de écht grote vraagstukken van deze tijd behandelt. De problemen met een wereldwijde impact zoals Covid, Trump, de op nieuwe technologie gebaseerde vaccins, de presidentiële verkiezingen van 2020, de impact van BLM enz. Het is hier dat Schenk carrément de kant kiest van de gevestigde orde die de laatste jaren nogal graag het begrip “consensus” hanteert om dissidente stemmen te discrediteren – zoals alle fact checkers deden en doen. En, hoe je het ook draait of keert, bij al die onderwerpen zijn zéér terecht vragen te stellen terwijl Schenk in zijn boek anekdotes gebruikt die eerder kleinschalig te noemen zijn, hoewel ze wél een impact kunnen gehad hebben op een beperkte groep; daar niet van.
Een open discussie in onze samenleving van die grote onderwerpen is hoogstnoodzakelijk. Bij gebrek eraan zou de politiek immers beslissingen kunnen nemen die in lijn zijn met de publieke opinie. Indien die publieke opinie slechts gevormd wordt op basis van eenzijdige informatie omdat fact checkers de fout zouden maken iets te snel als “nep” te bestempelen, dan zit onze maatschappij met een probleem. Schenk gaat deze confrontatie echter niet aan.
Conclusie
Maarten Schenk’s boek is interessant indien je wil weten hoe de fact checkers tot de onderwerpen komen die viraal gaan, welke technologie ze ervoor gebruiken en hoe de “fact check” netwerken geïntegreerd werden met “big tech”. Aan de hand van zijn ervaring beschrijft de auteur zijn persoonlijke verhaal van ongekende nerd tot enigszins bekende speler als detective van “bullshit” zoals hij zelf in de titel schrijft. Mij gaat dat echter niet ver genoeg.
Maarten Schenk’s boek is interessant indien je wil weten hoe de fact checkers tot de onderwerpen komen die viraal gaan, welke technologie ze ervoor gebruiken en hoe de “fact check” netwerken geïntegreerd werden met “big tech”. Aan de hand van zijn ervaring beschrijft de auteur zijn persoonlijke verhaal van ongekende nerd tot enigszins bekende speler als detective van “bullshit” zoals hij zelf in de titel schrijft. Mij gaat dat echter niet ver genoeg.
De controversiële onderwerpen blijven grotendeels buiten schot hoewel enkele hoofdstukken de titel dragen. Ze worden aangekaart met de stelligheid die we gewoon zijn geworden: Trump is slecht, covid is apocalyptisch zonder de vaccins, BLM betekende enkel een spontaan optreden tegen racisme en de verkiezingen van 2020 waren legitiem. Misschien was mijn verwachting te hoog of te vooringenomen als onafhankelijk journalist die zich niet van de indruk kan ontdoen dat er bij die zware onderwerpen zéér terechte vragen kunnen gesteld worden die door “fact checkers” steevast en bijna vanzelfsprekend naar de prullenmand verwezen worden.
De Fake News Files is eerder luchtig en zelfingenomen geschreven door een man die zijn roeping en inkomen duidelijk gevonden heeft. Een ethisch-filosofische benadering van voor en tegens van “fact checkers” is het geenszins wat ook blijkt uit de observatie dat niet één van zijn anekdotes gaat over fouten die ze, statistisch gezien, ongetwijfeld maken. Zelfs een grote redactie moet af en toe correcties schrijven. Dat gebeurt hier niet.
Joris De Draeck
Meer van Joris De Draeck
Joris De Draeck
