29 september 2022
Een nieuwe Iraanse revolutie, met vrouwen op kop
Iraanse vrouwen strijden al lang voor meer rechten. Nu zoveel Iraniërs van alle leeftijden en standen hen steunen, zal het tij misschien echt keren, hoopt Ladan Rahbari.
In Iran nemen vrouwen opnieuw het voortouw in de ongelijke strijd tegen de staat. 'Vrouw, leven, vrijheid' zingen demonstranten in het hele land. Hoewel de regering het internet verstoort, vinden Iraniërs verschillende manieren om de internetblokkade te omzeilen. Online en op sociale media circuleren foto's en video's van de protesten en van vrouwen die hun haar afknippen of hun hoofddoek verbranden. De vrouwen achter de campagnes #MyStealthyFreedom en #WhiteWednesday protesteren tegen de verplichte sluier door die in het openbaar af te gooien. De politie slaat hard terug. Afgelopen weekend vielen in verschillende steden tientallen doden.
De vonk voor het protest was de dood van de 22-jarige Mahsa Amini, die mishandeld werd door de zedenpolitie omdat ze de islamitische kledingvoorschriften geschonden zou hebben (DS 22 september). Na de dood van Amini volgde een stroom leugens van Iraanse functionarissen, die probeerden de verantwoordelijkheid van zich af te schuiven. Maar vrouwen slaan en doden in naam van een verplichte vroomheid valt niet te rechtvaardigen.
_George Floyd
Al tientallen jaren protesteert het Iraanse volk tegen staatsgeweld, institutionele vrouwenhaat, seksuele onderdrukking en de gevangenneming van politieke, milieu-, arbeids- en vrouwenrechtenactivisten. De Iraniërs zijn daarnaast gefrustreerd over het wanbeheer, de catastrofale aanpak van COVID-19 en de toenemende corruptie. Ze hebben genoeg van de onrechtvaardige internationale sancties die een enorme impact hebben op hun dagelijks leven, en houden hun regering daar steeds meer verantwoordelijk voor, omdat ze geen oplossingen biedt voor de barre economische omstandigheden en de corruptie van staatsambtenaren niet aanpakt.
De reactie van de staat op kritiek, vreedzame protesten en verzet is min of meer consistent gebleven in al die jaren: tegenstanders doden, opsluiten of het zwijgen opleggen. Het nieuws dat uit Iran lekt sinds de dood van Amini en de daaropvolgende protesten laat zien dat de staat dezelfde brute strategieën gebruikt als bij de gebeurtenissen van Bloody November (2019-2020) en andere opstanden: de straten overspoelen met zwaarbewapende politie, schieten op ongewapende demonstranten, gewelddadige arrestaties verrichten en het internet afsluiten.
Velen hebben Amini al vergeleken met George Floyd, de zwarte man die in 2020 in de VS werd vermoord door een blanke politieagent. Daarmee bedoelen ze niet dat de gebeurtenissen helemaal hetzelfde zijn, maar willen ze duidelijk maken dat ook zij het gevoel hebben dat ze stikken. Iraanse vrouwen kunnen niet meer ademen na 43 jaar onderwerping door een patriarchale staat die hun leven dicteert en hun rechten beperkt, van het recht om te dragen wat ze willen tot het recht op gelijke behandeling in hun eigen huis, op universiteiten, in rechtbanken en in het openbaar. Ook zij hebben te maken met seksistische structuren – die op vergelijkbare wijze functioneren als racistische structuren – die hun heden en toekomst buiten hun wil om vormgeven. Amini is een symbool geworden van verzet tegen het opdringerige en controlerende staatsapparaat.
_Weg met de dictator
De eisen van het Iraanse volk in deze protesten gaan veel verder dan de afschaffing van de sluierplicht, maar vrouwenrechten staan wel centraal. Het is eurocentrisch om de rol die Iraanse vrouwen spelen in de strijd tegen de hoofddoekplicht te onderschatten. Ze voeren hetzelfde gevecht tegen patriarchale instellingen om controle over hun eigen lichaam te krijgen als vrouwen op andere plaatsen in de wereld hebben gevoerd.
Deze keer zouden de protesten een kantelmoment kunnen inluiden. De demonstranten in de frontlinie zeggen dat in het hele land Iraniërs van alle lagen in de samenleving op straat komen. Niet alleen jongeren of activisten, maar mensen van alle leeftijden, geslachten en achtergronden. De demonstranten zijn verenigd en hun eis voor een fundamentele structurele verandering is duidelijker dan ooit als ze 'weg met de dictator' scanderen.
De Iraanse president Ebrahim Raisi beweerde in de marge van de Algemene Vergadering van de VN in New York dat ze verdedigers zijn 'van een strijd tegen onrechtvaardigheid'. Tegelijk legde hij journalisten het zwijgen op door te verklaren dat hij niet zal ingaan op vragen over de protesten. Ali Khamenei, de 'hoogste leider', zwijgt over alles wat in het land gebeurt. De houding van beide leiders illustreert de hypocrisie van de staat.
Dat de vrouwenstrijd tegen de sluierplicht tot het kookpunt zou stijgen, zat er al lang aan te komen. Het aanhoudende en onophoudelijke werk van Iraanse vrouwenactivisten binnen en buiten Iran, vrouwen als Masih Alinejad en Narges Mohammadi, verdient erkenning. Alinejad wordt soms gezien als een controversiële activiste. Toch is zij ook een van de meest consequente critici van de verplichte sluier en heeft haar oproep tot solidariteit met Iraanse vrouwen internationaal weerklank gekregen.
Als leden van de Iraanse diaspora hebben ik en vele anderen familie en vrienden in Iran die ons vertellen dat dit moment voor hen voelt als een revolutie. En hoewel het Iraanse leger nog steeds loyaal is aan de staat, hopen sommigen in de frontlinie dat zelfs het leger de wil van het volk niet meer kan overstemmen, en dat het tij misschien eindelijk aan het keren is. 'Verandering is onvermijdelijk, al is het niet vandaag of morgen', zegt een vriend uit Iran. Het Iraanse volk heeft meer dan ooit internationale solidariteit nodig.
(Dit artikel verscheen eerder in de krant De Standaard, 26 september 2022. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Meer van Ladan Rahbari